1-bob. Boshlang’ich sinflarda “kasr” tushunchasini shakillantirish metodikasi

I----I----I----I----I----I
10 sm
Ulushlar. Sonning bir necha qismi ulush tushunchasiga olib keluvchi misollar bilan tanishib chiqamiz.
1. Doira chizing va uni teng ikki bo’lakka bo’ling. Bo’laklardan birini bo’yang. Siz doiraning qanday qismini (qanday bo’lagini, usishini) bo’yadingiz?

Yana bir doira chizing va uni teng 4 ta bo’lakka bo’ling. Bo’laklardan bittasini bo’yang. Bu gal doiraning to’rtdan bir qismini (ulushini) bo’yadingiz. To’rtdan uch qismi bo’yalmagan.

2. Daftaringizga biror AB kesma chizing. Uning o’rtasini C nuqta bilan belgilang. Natijada AB kesma teng ikki bo’lakka ajratildi: AC=CB. Har bir bo’lak AB ning ikkidan bir qismini (yarim) tashkil qiladi.
3. Nodira opa bitta butun tortni teng 8 bo’lakka bo’ldi. Shundan bir bo’lagini o’g’liga berdi. O’g’li tortning qanday uushini oldi? (O’g’li 8 dan 1 usushini oldi)
Doirani, kesmani, kvadrat yoki to’g’ri to’rtburchakni bir butun deb qarash mumkin. Butunning teng bo’laklari usushlar deyiladi. Odatda 2 dan 1 ulushli yarim, 4 dan 1 ulush – chorak, 8 dan ulush esa nimchorak deyiladi.
Oddiy kasr. Uning qo’shilishi va yozilishi.
AB kesma teng 4 bo’lakka bo’lingan.
A C D F B
I---------I---------I--------I--------I
Ulushlarni raqamlar orqali ifodalash mumkin. Avval ”___” chiziladi. Uning tagiga kesma nechta bo’lakka ajratilganligi ya’ni 4, va chiziqchaning ustiga shu teng bo’laklardan nechtasi olinganligi, ya’ni 3 yoziladi. Natijada  yozuv hosil bo’ladi. “___” “ kasr chizig’i” deyiladi. AF kesma AB kesmaning  qismini tashkil qiladi.
Butunning bitta yoki bir nechta teng ulushlardan tuzilgan son kasr deyiladi.
Kasr chizig’i ustidagi 3 raqami kasrning surati, tagidagi 4 raqami kasrning maxraji deyiladi. Kasrlar quyidagicha o’qiladi:
- ikkidan bir,  - beshdan uch; - sakkizdan besh.
Dars ishlanma.
Mavzu: Kasrlarni ayirish
Maqsad: Bir xil maxrajli kasrlarni ayirish qoidalari bilan tanishtirish. Ikki ayirma yordamida noma’lum sonni topishga doir masalalar yechish.
Darsning usuli: Aralash, yangi bilim beruvchi dars.
Darsning jihozi: Darslik, ko’rgazmali qurollar.
I. Darsning borishi:
1. Tashkiliy qism: Salomalashish, davomadni aniqlash, o’quvchilar tayyorgarligini tekshirish.
II. O’tilganlarni takrorlash.

1. 
   3 soning yig’indisi va ularning ko’paytmasi 6 ga teng. Shu sonlarni ayting. (1,2,3).
   
2. 
   2 sonong yig’indisi ularning ayirmasiga teng. Shu sonlarni toping. (Ikkinchi son 0 ga teng). Ayirmasi kamayuvchiga teng. (Ikkinchi son 0 ga teng) Kamayuvchi ayiriluvchidan 400 ta lichik. Ayirmani toping (400).
   

III. Yangi mavzu bayoni
Ayiriluvchi 0 bo’lsa, ayirma kamayuvchiga teng bo’ladi. Kamayuvchi ayiriluvchiga teng bo’lsa, ayirma 0 bo’ladi.
420 – 0 = 420 555 – 555 = 0

1- qadam Birliklarni ayiramiz	2 – qadam O’nliklarni ayiramiz	3 – qadam Yuzliklarni ayiramiz	4 – qadam Mingliklarni ayiramiz	5 – qadam O’n mingliklarni ayiramiz	Javob
17 – 9 = 8	7 – 7 = 0	14 – 8 = 6	5-4=1	3-2=1
_36471  24879 8	_36471  24879 08	_36471  24879 608	_36471  24879 1608	_36471  24879 11608	36487-24879=11608

2- misol.
_53479 _85945 _24843
 21257 63629 14672
32222 22326 10171

1. 
   masala Abu ali ibn Sino guruhiga
   

Amudaryo uzra uzunligi 681 m li zamonaviy avtomobil ko’prigidan yengil avtomobil 60km/soat tezlik bilan o’tgan bo’lsa, u ko’prikdan qancha vaqtda o’tgan.
Berilgan S=681m = 0,681 km v=60 km/soat t=?
Yechish: bosib o’tilgan masofani topish formulasi S= v.t bunga asoslanib t=S/ v
t= 0,681:60=0,01135
Javob: t=0,01135 soat= 0,01135*3600 sekund=40,86 sekund

1. 
   masala Al Xorazmiy guruhiga
   

O’zbekistonda 2005 yilda ishga tushirilgan Toshkent Boysun-Qumq’orq’on temir yo’l magistrali Toshguzar-Dehqonobod uchastkasini poyezd 72 km/soat tezlik bilan 47,5 minutda bosib o’tgan bo’lsa, yo’lning uzunligini toping.
Berilgan v =72km/soat t=47,5 minut S =?
Yechish: v =72km/soat= 72:60min=1,2m/min
bosib o’tilgan masofani topish formulasi S= v* t bunga asoslanib
S= 1,2*47,5= 57 m Javob: S= 57 m