1-bob: metallarni kesib ishlash

Nazorat savollari:

1. 
   Protyajkalash yuli bilan ishlangan ichki yuzalarning rasmini sxema orkali ifodalang.
   
2. 
   Aylana jismlarga protyajka bilan qanday isholv beriladi?
   
3. 
   Tashki yuzalarni qanday protyajkalash mumkin?
   
4. 
   Prtoyajka deb nimaga aytiladi?
   
5. 
   Prtyajkalanishda kesish sxemasi deb nima tushuniladi?
   
6. 
   Doiraviy kesimli protyajqani qismlarini ayting.
   
7. 
   Protyajka tishining geometrik parametrlarini sxema orkali tushuntiring.
   
8. 
   Protyajqaning kalibrlovchi qismi nechta tishdan iborat bo’ladi?
   
9. 
   Protyajqaningish qismidagi tishlar kadami qanday xsoblanadi?
   
10. 
    Protyajqani kesuvchi tishlar balandligi qanday xisoblanadi?
    

Tayanch iboralari:
Doiraviy kesimli protyajka, kalibrlovchi qismi, ish qismidagi tishlar, kesuvchi tishlar balandligi, botikligining yumaloklaning radiusi, tish orkasining eni, protyajka kesuvchi tishlar soni, protyajkalashda kesish kuchi.
14-BOB : JILVIRLASH

1. 
   Jilvirlashda kesish protsessi elementlari
   
2. 
   Jilvirlashda quvvat.
   

Foydalanilgan adabiyotlar:
Avagimov V.D. Mashinasozlik materiallarini kesib ishlash stanoklar va asboblar. –T: O’qituvchi, 1971-b.341-356.


JILVIRLASH TURLARI VA JILVIRLASHDA KESISH PROTSESSI ELEMENTLARI
Doiraviy jilvirlashning kuyidagi turlaridan keng ko’lamda foydalaniladi: tashki va ichki jilvirlash, markazsiz tashki va ichki jilvirlash, jilvirlash toshining chetlari va toretslari bilan yassi jilvirlash, rasm.dor yuzalar jilvirlash, rezba jilvirlash, tish jilvirlash.
Tashki doiraviy jilvirlash. Tashki doiraviy jilvirlash sxemasi - rasmda tasvirlangan. - rasm., a da bo’ylama va ko’ndalang surish bilan tashki doiraviy jilvirlash sxemasi ko’rsatilgan. Bu xolda jilvirlash toshiga aylanma xarakat va ko’ndalang surish xarakati uzatiladi.
- rasm., v da jilvirlash toshi xam aylanma, xam ko’ndalang yo’nalishda surilish xarakati kiladigan xol, ya`ni ishlov berilayotgan zagotovkaga kesib qiradigan va butun bo’yiga qirindi kesib oladigan xol tasvirlangan. Bunda zagotovka fakat aylanma xarakatda bo’ladi. Bu usul uzunligi jilvirlash toshining enidan katta bo’lmagan zagotrvkalar yuzasini (tirsakli vallarning bo’yinlarini, pogonali kiska valiklarni va boshkalarni) jilvirlashda ko’llaniladi.
Jilvirlash toshi bir o’tishda jilvirlash uchun butun kesish chuko’rligini oladigan kilib o’rnatilgan xol tasvirlangan. To’la kesish chuko’rligini oladigan xolda jilvirlashda jilvirlash toshining qirish (konussimon) qismi eniga 8—12 mm ogdiriladi, bu esa zagotovkadan xamma ko’yimni bir o’tishda kesib olishga imkon beradi. Bunday xolda jil-virlash toshi o’z o’ki bo’ylab s = l—2 mm/ayl surilish bilan sekin-asta siljib boradi. Bu usuldan kiska bikr valiklarni jilvirlashda foydalaniladi.
Zagotovqani markazlarga o’rnatib, doiraviy jilvirlashda kesish tezligi kuyidagi formuladan topiladi:

bu erda D_j.t.— jilvirlash toshining diametri, mm xisobida; n_j.t. — jilvirlash toshining minutiga aylanishlar soni.
Kesish chuko’rligi. Ishlov beriladigan zagotovqaning jilvirlashdan oldingi diametri bilan bir o’tishda jilvirlangandan keyingi diametri orasidagi ayirmaning yarmi kesish chuko’rligi bo’ladi ( -rasm.):

bu erda d — zagotovqaning jilvirlashdan oldingi diametri, mm xisobida; d₁ —zagotovqaning jilvirlangandan keyingi diametri, mm xisobida.
Bo’ylama surish bilan tashki doiraviy jilvirlashda asosiy texnologik vakt kuyidagi formuladan xisoblab chkkariladi:

bu erda L_yu—stolning yurish uzunligi, mm xisobida; s —ishlov beriladigan zagotovqaning xar tomonidan koldiriladigan ko’yim, mm xisobida; n_z— ishlov beriladigan zagotovqaning minutiga aylanishlar soni
Stolning yurish uzunligi kuyidagi ifodadan aniqlanadi:

bu erda L — jilvirlash uzunligi, nm xisobida;
Ko’ndalang surish bilan kesib qirish usulida jilvirlashda surish kiymati ishlov beriladigan zagotovqaning bir marta aylanishida 0,02—0,06 mm kilib olinadi.
Kesib qirish usuli bilan jilvirlashda asosiy texnologik vakt-kuyidagicha topiladi:

bu erda S_K — ko’ndalang surish, mm xisobida. Kesib qirish ishlarida K = 1,2—1,3 deb kabo’l kilinadi.
Ichki jilvirlash. Bu usuldan tsilindrik va konuseimon teshiklarga ishlov berishda foydalaniladi. Zagotovkalarning ichki yuzalari ikki usul bilan jilvirlanadi; bu usullarning biryda ishlov beriladigan zagotovka aylansa, ikkinchisida zagotovka ko’zgalmaydi.

Birinchi usuldan eng ko’p foydalaniladi, chunki u ancha aniq ishlashga imkon beradi. Birinchi usulda ichki jilvir-lash sxemasi -rasmda tasvirlangan.

Ishlov beriladigan zagotovka jilvirlash toshi aylanayotgan tomonning teskarasmiga aylanadi. Jilvirlash toshi ishlov berilayotgan zagotovka teshigining o’ki bo’ylab suriladi va tegishli kesish chuko’rligigacha ko’ndalang surilish darakatida bo’ladi.
Ichki jilvirlashda jilvirlash toshining diametri teshik diametri bilan cheklanadi; jilvirlash toshining diametri, odatda, kuyidagicha olinadi:

bu erda d_z—zagotovka teshigining diametri, mm xisobida.

Katta (70 mm va undan ortik) diametrli teshiklar uchun xatta diametrli jilvirlash toshlari olish kerak. Jilvirlash toshining aylanish tezligi, toshning diametriga qarab, 15 dan 35 m/sek gacha bo’ladi. Jilvirlash toshining diametri qanchalik katta bo’lsa, kesish tezligi shunchalik katta kilib olinadi. Ishlov berilayotgan zagotovqaning aylanish tezligi 20—110 m/min bo’ladi. Jilvirlash chuko’rligi t xomaki ishlov berishda 0,005 dan 0,04 mm gacha, tozalab ishlov berishda esa 0,002 dan 0,01 mm gacha bo’ladi. Zagotovka teshigining diametrn qanchalik katta bo’lsa, kesish chuko’rligi shunchalik katta bo’ladi.

Asosiy texnologik vakt kuyidagi formuladan xisoblab topiladi:

bu erda L_yu — stolning yurish uzunligi, mm xisobida; s — xar tomondan koldiriladigan ko’yim, mm xisobida; n_z— zagotovqaning aylanishlar soni, ayl/min xisobida, Markazsiz jilvirlash. Bunda ikkita jilvirlash toshidan foydalaniladi bu toshlardan biri 1 kesish ishini bajaradi, ikkinchisi 2 esa ishlov berilayotgan
Ishlov beriladigan zagotovka maxkamlanmaydi, balki ana shu toshlar orasida siljib, chetlari kertilgan pichok 4 ga tayanadi. Jilvirlash toshlari-ning ikkalasi xam bir tomonga aylanadi, bu xol zagotovqaning uzluksiz aylanishiga imkon beradi. Kesish protsessida ishlov berilayotgan zagotovka bilan etakchi tosh bir chizik bo’ylab urinishi uchun etakchi toshning yasovchisi giperbola rasmida kilinadi. Toshlar xar xil tezliklar bilan: jilvirlovchi tosh 30—40 m/sek tezlik bilan, etakchi tosh esa 10—20 m/min tezlik bilan aylanadi, bunda etakchi tosh ishkalanish kuchi tufayli zagotovqani ushlab turuvchi tormoz rolini o’ynaydi va zagotovqani deyarli o’zining tezligi bilan aylantiradi.
Ishlov berilayotgan zagotovqaning bo’ylama surilishiga etakchi tosh o’kini burish va α = 1—6° burchak ostida o’rnatish xisobiga erishiladi. Etakchi toshning burilish burchagi qanchalik katta bo’lsa, bo’ylama surish kiymati shunchalik katta bo’ladi, ammo bunda ishlov berish aniqligi va tozaligi yomon-lashadi. Agar jilvirlash toshlarining o’klari bir-biriga parallel kilib o’rnatilsa, ishlov berilayotgan zagotovka fakat aylanma xarakat oladi.
Garchi jilvirlash toshi ishlov berilayotgan zagotovqani bir kadar ergashtirib borsada, xisoblash ishlarida zagotovqaning aylanish tezligini etakchi toshning aylanish tezligyga taxminan teng deb olish mumkin:

Markazsiz jilvirlash uchta usul bilan bajariladi; bu usullardan biri u boshidan bu boshigacha o’tish bilan jilvirlash, ikkinchisi tirakkacha jilvirlash va uchinchisi radial surish bilan jilvirlash.
Bu xolda etakchi tosh α =30'—1° burchak ostida o’rnatiladi, buning natijasida zagotovka oldinga tomon bir tekisda surilib, uning uchi tirakka borib takaladi; tegishli paytda etakchi tosh ketinga tortiladi va ishlov berilgan detal avtomatik ravishda yoki ko’l bilan ketinga chikarib tashlanadi.
Radial surish bilan jilvirlashda toshlar ularning o’klari zagotovka o’kiga parallel bo’ladigan vaziyatda o’rnatiladi va zagotovka fakat aylanma xarakatga keltiriladi. Radial surish bilan jilvirlash usulida jilvirlash tosh-lari zagotovka zarur o’lchamga kelguncha ko’ndalang suriladi. Bu usuldan rasmdor yuzalarga ishlov berishda foydalaniladi.
Markazsiz jilvirlash usuli sirtki yuzalarga ishlov berishda xam, ichki yuzalarga ishlov berishda xam ko’llaniladi ( -rasm.). Markazsiz jilvirlashda xar tomondan koldiriladigan ko’yim toblangan zagotovkalar uchun 0,075 dan 0,45 mm

Birinchi usul bilan jilvirlashda asosiy texnologik vakt kuyidagi formuladan xisoblab topiladi:

bu erda L — jilvirlanuvchi yuzaning uzunligi, mm xisobida; V — jilvirlash toshining eni, mm xisobida; m— uzluksiz po tok bilan jilvirlanuvchi partiyadagi zagotovkalar soni; i — kesish rejimi bir xil bo’lgan o’tishlar soni; K — tozalik va aniqlikka qiritiladigan tuzatish koeffitsienti (bu koeffitsient 1,05 dan 1,2 gacha kilib olinadi); s_bo’y— zagotovqaning bir marta aylanishiga to’gri keladigan bo’ylama so’rish, mm xisobida; p₃ — zagotovqaning minutiga aylanishlar soni. Radial surish bilan jilvirlashda asosiy texnologik vakt kuyidagi formuladan xisoblab topiladi:

bu erda s — xar tomondan koldiriladigan ko’yim, mm xisobida; s_K — ko’ndalang surish, mm/ayl xisobida; K — ishlov berilgan yuzaning aniqlik va tozaligini xisobga oluvchi koeffitsient (bu koeffitsient 1,2 dan 1,3 gacha kilib olinadi).
YAssi jilvirlashda vertikal surish (kesish chuko’rligi t) xar , kaysi o’tishdan keyin amalga oshiriladi, xomaki jilvirlashda surish kiymati t =0,015—0,04 mm, tozalab jilvirlashda esa t = 0,005—0,01 mm bo’ladi. Jilvirlash uchun koldiriladigan: ko’yim 0,15 dan 0,6 mm gacha kilib olinadi. Ko’ndalang surish kuyidagicha aniqlanadi: S_K = (0,4-0,7)V mm/yurish— xomaki jilvirlashda; S_K = (0,25-0,35)V mm/yurish — tozalab jilvirlashda, bu erda V — jilvirlash toshining eni, mm xisobida. Stolning xarakatlanish tezligi 5 dan 70-m/min gacha bo’ladi. Zagotovka jilvirlash toshining chetlari bilan yassn cilvirlanganda ishlov berilgan yuza torets bilan jilvirlangandagiga karaganda ancha aniq chikadi.
Stoli to’gri to’rtburchak rasmli stanokda jilvirlash toshining chet qismi bilan yassi jilvirlashda asosiy texnolagik vakt kuyidagi formuladan xisoblab topiladi (ko’ndalang surish stolning xar bir bo’ylama yurishidan keyin sodir bo’ladi):

bu erda N — jilvirlash toshining ko’ndalang surish yo’nalishida siljishi, mm xisobida; N = V₃+V+5 mm; V₃ — zagotovqaning jilvirlanuvchi yuzasi eni, mm xisobida; V — jilvirlash toshining eni, mm xisobida; L — stolning bo’ylama yurish uzun-ligi, mm xisobida l = 1+ (10— 15) mm; I — zagotovqannng jilvirlanadigan yuzasi uzunligi, mm xisobida; s — ko’yim, mm xisobida; V₃ — stolning xarakatlanish tezligi, mm/min xisobida; S_K — ko’ndalang surish, mm xisobida; t—kesish chuko’r ligi, mm xisobida; m — stolga bir vaktda o’rnatilgan zagotovkalar soni; K — ishlov berishning tozaligi va aniqligig qiritiladigan tuzatish koeffitsienti (bu koeffitsient xomak jilvirlashda 1,15 dan 1,35 gacha kilib, tozalab jilvirlaits esa 1,25 dan 1,5 gacha kilib olinadi).
Doiraviy stolli stanokda jilvirlash toshining toretsi bilan jilvirlashda asosiy texnologik vakt bunday topiladi:

bu erda D_yrt —jilvirlanuvchi zagotovkalarning stolda joylanish o’rtacha diametri, mm xisobida; s — jilvirlash uchun koldiriladigan ko’yim, mm xisobida; v₃ — zagotovkali stolning aylanish tezligi, mm/min xisobida; t—kesish chuko’rligk, mm xisobida; m — bir vaktda jilvirlanuvchi zagotovkalar soni; K — ishlov berishning tozaligi va anshushgini xisobga oluvchi koeffitsient (bu koeffitsient xomaki jilvirlashda 1,2 dan 2,0 gacha, tozalab jilvirlashda esa 1,2 dan 1,5 gacha kilib olinadi).
Tashki doiraviy jilvirlashda kesish kuchi. - rasmda tashki doiraviy jilvirlash toshiga ta`sir etadigan kuchlar sxemasi keltirilgan. Jilvirlashda kesish kuchlarining teng ta`sir etuvchisi R uchta tashkil etuvchidan: jilvirlash toshi aylanasiga urinma bo’lib yo’nalgan tangentsial
Jilvirlash toshini aylantirish uchun sarflanadigan quvvat bunday bo’ladi:

Zagotovqani aylantirish uchun sarflanadigan quvvat kuyidagicha topiladi:

bu erda R_z -kesishning tangentsial kuchi, n xisobida; V_T -jilvirlash toshining aylanish tezligi, m/sek xisobida; v_z — zagotovqaning aylanish tezligi, m/min xisobida.
Agar kesishning tangentsial kuchi kG xisobida berilgan bo’lsa, jilvirlash toshini aylantirish uchun sarflanadigan quvvat kuyidagicha aniqlanadi:

bu erda V_T — jilvirlash toshining aylanish tezligi, m/sek xisobida.
Zagotovqani aylantirish uchun sarflanadigan quvvat kuyidagicha xisoblab topiladi:

bu erda v₃— zagotovqaning aylanish tezligi, m/min xisobida.
Kesish rejimlarini tanlash. Ishlov beriladigan materialning fizik-mexaniqaviy xossalariga va jilvirlash sharoitiga qarab, tegishli xarakterasmtikali (abraziv materiali, donadorligi, qattiqligi, boglovchisi, strukturasi, rasmi va o’lchamlari tegishlicha bo’lgan) jilvirlash toshi tanlanadi. Kesish chuko’rligi (ko’ndalang surish) va bo’ylama surish aniqlanadi. Ishlov beriladigan zagotovqaning aylanish tezligi va aylanishlar soni xisoblab topiladi. Zagotovqaning aylanish tezligi ortib borgan sari zagotovka bilan jilvirlash toshi orasidagi kontakt vaktining kamayishi xisobiga issiklikning chetlatilishi yaxshilanadi. Ikkinchi to-mondan, ishlov beriladigan zagotovka qanchalik aniq bo’lsa, aylanish tezligi shunchalik kichik bo’lishi kerak. SHu sababli zagotovqaning aylanish tezligini xisoblashda barcha texnologik faktorlarni (ishlov beriladigan zagotovqaning qattiqligi, ishlov berish aniqligi, jilvirlash toshining qattiqligi va boshkalarni) nazarda tutish zarur. Ishlov beriladigan zago-tovqaning xisoblab topilgan aylanish tezligi stanokning pasportidagi ma`lumotlarga qarab tuzatiladi. Tanlab olingan aylanishlar soniga ko’ra ishlov beriladigan zagotovqaning xakikiy aylanish tezligi aniqlanadi. Jilvirlash toshining ayanish tezligi (kesish tezligi) SMAD sistemasining birligiga qarab xisoblab topiladi Topilgan kesish tezligi asosida, jilvirlash shpindelining aylanishlar soni aniqlanadi, shundan keyin u stanok pasportidagi ma`lumotlarga qarab tuzatiladi. Jilvirlash uchun sarflanadigan quvvat xisoblab topiladi, bu quvvat stanok shpindelidagi quvvatdan kichik yoki unga teng bo’lish kerak.