Yalpi ichki mahsulotni quyidagi uchta usul yordamida hisoblash mumkin:
1. Yalpi qo‘shilgan qiymat yig‘indisi sifatida (ishlab chiqarish usuli)
2. Yakuniy foydalanish komponentlarining yig'indisi sifatida (oxirgi foydalanish usuli)
3. Birlamchi daromadlar yig'indisi sifatida (bo'lganday to'lash)
Hisoblashda ishlab chiqarish usuli YaIM sanoat yoki tarmoqlar bo‘yicha guruhlangan barcha rezident ishlab chiqarish birliklarining yalpi qo‘shilgan qiymatini yig‘ish yo‘li bilan hisoblanadi.
SNTda qo'shilgan qiymat mahsulotlarga subsidiyalarni o'z ichiga olgan, lekin mahsulotlarga soliqlar (masalan, savdo solig'i, QQS va boshqalar) chegirib tashlanganidan keyin bazaviy narxlarda o'lchanadi. Bunday yondashuv har bir tarmoqning YaIM yaratishga qo‘shgan hissasini aniqroq o‘lchash imkonini beradi. “Ta’kidlash joizki, yalpi qo‘shilgan qiymat va YaIM o‘rtasidagi bog‘liqlik quyidagi shaklni oladi”:
YaIM = ∑ D + N - U
bu erda ∑ D - iqtisodiyotning barcha tarmoqlarining asosiy narxlardagi qo'shilgan qiymati;
N - mahsulotlarga soliqlar;
U - oziq-ovqat subsidiyalari.
Yalpi qo'shilgan qiymatni hisoblashda bilvosita o'lchangan moliyaviy vositachilik xizmatlarining oraliq iste'moliga sarflangan xarajatlar ham hisobga olinishi kerak, bu moliyaviy vositachilar (masalan, banklar) tomonidan olingan va to'langan foizlar o'rtasidagi farq sifatida belgilanadi va barcha xizmatlarga nisbatan qo'llaniladi. ularning mijozlari, ya'ni korxonalar va uy xo'jaliklari. , rezidentlar va norezidentlar. Shuning uchun ular ular orasida taqsimlanishi va tegishli ravishda ishlab chiqarish birliklarining oraliq iste'moli, uy xo'jaliklarining yakuniy iste'moli va xizmatlar eksportida ko'rsatilishi kerak. Biroq, ushbu hisoblash metodologiyasi ko'rib chiqilmoqda va hozirgi kunga qadar ko'pchilik mamlakatlar 1968 yilgi SNA usulidan foydalanadilar, unga ko'ra barcha bilvosita o'lchanadigan moliyaviy vositachilik xizmatlari an'anaviy birlikning oraliq iste'moliga sarflangan xarajatlar bilan bog'liq bo'lib, uning chiqishi nolga teng. Shunday qilib, sanoat yoki tarmoqlarning yalpi qo'shilgan qiymati yig'indisi moliyaviy vositachilik xizmatlari qiymatining qiymatiga kamaytirilishi kerak.
Biroq, bu YaIMni bozor narxlarida baholash uchun etarli emas. Mahsulotlar bo'yicha sof soliqlarni ham hisobga olish kerak, ya'ni. sanoat yoki tarmoq yalpi qo‘shilgan qiymat smetasiga kiritilmagan mahsulotlar bo‘yicha soliqlarni qo‘shish va yalpi qo‘shilgan qiymat smetasiga kiritilgan mahsulotlar bo‘yicha subsidiyalarni olib tashlash. Mahsulotlarga solinadigan bu soliqlar, birinchi navbatda, yalpi qo'shilgan qiymatga kiritilmagan import soliqlari va qo'shilgan qiymat solig'ini o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, agar yalpi qo'shilgan qiymat 1993 yilgi SNA tomonidan tavsiya etilgan asosiy narxlarda hisoblansa, u holda mahsulotga bo'lgan barcha boshqa soliqlar (aksiz solig'i, eksport solig'i, savdo solig'i, savdo solig'i va boshqalar) qo'shilishi kerak. Bunday holda, ular yalpi qo'shilgan qiymatga kiritilmaydi. Mahsulot subsidiyalari (import subsidiyalaridan tashqari) esa asosiy narxlarda tarmoqlar yoki tarmoqlarning yalpi qo‘shilgan qiymati smetasiga kiritiladi va shuning uchun bozor bahosi bo‘yicha umumiy YaIMdan chiqarib tashlanishi kerak.
Usul bo'yicha oxirgi foydalanish YaIM quyidagi tarkibiy qismlar yig'indisi sifatida aniqlanadi:
1.tovar va xizmatlarning yakuniy iste'moliga sarflangan xarajatlar;
2. yalpi kapital shakllanishi;
3. tovar va xizmatlar eksporti va importi balansi.
"Ushbu usul bilan YaIMni hisoblash formulasi quyidagicha":
YaIM = C + I + E
bu erda C - yakuniy iste'mol;
I - investitsiyalar (asosiy vositalarning yalpi to'planishi, tovar-moddiy zaxiralarning ko'payishi, qiymatlarni sof egallash);
E - sof eksport.
Tovarlar va xizmatlarni yakuniy iste'mol qilish xarajatlari deganda uy xo'jaliklarining iste'mol tovarlari va xizmatlariga xarajatlari, shuningdek davlat muassasalari (byudjet tashkilotlari) va notijorat tashkilotlarining shaxsiy va jamoaviy iste'mol uchun tovarlar va xizmatlarga bo'lgan xarajatlari tushuniladi. Uy xo'jaliklarining yakuniy iste'mol xarajatlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. Iste'mol tovarlari va xizmatlarni sotib olish xarajatlari
2. Mehnatga haq to'lash sifatida natura shaklida olingan tovar va xizmatlar iste'moli va boshqalar.
3. Uy xo'jaliklarining o'zlarining yakuniy iste'moli uchun ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar iste'moli
Davlat muassasalari va notijorat tashkilotlarining yakuniy iste'mol xarajatlari quyidagicha aniqlanadi: ushbu muassasalarni saqlash bo'yicha operatsion xarajatlardan ushbu muassasalarga bozor narxlarida tovarlar va xizmatlarni sotishdan tushgan tushumlar, shuningdek, iste'mol tovarlari va xizmatlarning bozor narxlarida sotib olingan qiymati ushbu muassasalarni bozor ishlab chiqaruvchilardan uy xo'jaliklariga bepul yoki iqtisodiy ahamiyatga ega bo'lmagan narxlarda o'tkazish uchun, shuningdek, davlat ijtimoiy sug'urta fondlari hisobidan uy xo'jaliklariga tovarlar va xizmatlar sotib olish uchun qilingan xarajatlarni qoplash uchun.
YaIMni hisoblashning uchta usulidan foydalanish mumkin:
Narxlari bo'yicha (oxirgi foydalanish usuli);
Daromad bo'yicha (to'lash usuli);
Qo'shilgan qiymat (ishlab chiqarish usuli).
Ushbu usullardan foydalanish iqtisodiyotda bir xil natijani beradi
umumiy daromad umumiy xarajatlar miqdoriga, qo'shilgan qiymat miqdori esa yakuniy mahsulot tannarxiga teng bo'lsa, yakuniy mahsulot tannarxining miqdori yakuniy iste'molchilarning xarajatlari yig'indisidan boshqa narsa emas. umumiy mahsulotni sotib olish uchun.
Xarajatlar bo'yicha hisoblangan yalpi ichki mahsulot - barcha makroiqtisodiy agentlarning xarajatlari yig'indisi bo'lib, u quyidagilarni o'z ichiga oladi: uy xo'jaligi xarajatlari (shaxsiy iste'mol xarajatlari); firmalarning xarajatlari (investitsiya xarajatlari); davlat xarajatlari (davlat tomonidan tovar va xizmatlar xaridi); tashqi sektor xarajatlari (sof eksport xarajatlari).
- Shaxsiy iste'mol xarajatlari, S (iste'mol)- Bu uy xo'jaliklarining tovarlar va xizmatlarni sotib olish xarajatlari. Rivojlangan mamlakatlarda ular umumiy xarajatlarning 2/3 qismini tashkil qiladi va umumiy xarajatlarning asosiy tarkibiy qismi hisoblanadi. Iste'mol xarajatlariga quyidagilar kiradi:
· Joriy iste'mol uchun xarajatlar - bir yildan kam xizmat qiladigan uzoq muddatli bo'lmagan tovarlarni sotib olish uchun (Biroq, barcha kiyim-kechaklar, haqiqiy foydalanish muddatidan qat'i nazar - 1 kun yoki 5 yil - joriy iste'molga taalluqlidir.);
· Bir yildan ortiq xizmat ko'rsatgan uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar (mebel, maishiy texnika, avtomobillar va boshqalar) uchun xarajatlar (istisno uy-joy sotib olish xarajatlari hisoblanadi, ular iste'mol xarajatlariga emas, balki investitsiya xarajatlariga kiradi). ;
· Xizmat xarajatlari.
Shaxsiy iste'mol xarajatlari = uy xo'jaliklarining joriy iste'mol xarajatlari + uzoq muddat foydalaniladigan tovarlarga xarajatlar (uy sotib olish uchun uy xo'jaliklari xarajatlari bundan mustasno) + xizmatlar uchun xarajatlar
- Investitsion xarajatlar, I- Bu firmalarning investitsion tovarlarni sotib olish xarajatlari. Investitsion tovarlar deganda kapitalni ko'paytiruvchi tovarlar tushuniladi. Investitsion xarajatlarga quyidagilar kiradi:
1) firmalarning xarajatlarini o'z ichiga olgan asosiy kapitalga investitsiyalar:
Uskunalar sotib olish uchun
· Sanoat qurilishi uchun (sanoat binolari va inshootlari);
2) uy-joy qurilishiga investitsiyalar, uy-joy sotib olish uchun uy xo'jaliklarining xarajatlariga teng;
3) tovar-moddiy zaxiralarga investitsiyalar (tovar-moddiy zaxiralarga quyidagilar kiradi:
· ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta'minlash uchun zarur bo'lgan xomashyo va materiallar zahiralari;
· Ishlab chiqarish jarayoni texnologiyasi bilan bog'liq bo'lgan tugallanmagan ishlab chiqarish;
Tayyor (kompaniya tomonidan ishlab chiqarilgan), lekin hali sotilmagan mahsulotlarning zaxiralari
Milliy hisoblar tizimida investitsion tovarlarni sotib olishga sarflangan xarajatlargina investitsiyalar hisoblanadi. Kelajakda daromad keltirishi mumkin bo'lgan har qanday boshqa xarajatlar (masalan, qimmatli qog'ozlar, antiqa buyumlar, san'at asarlari va boshqalarni sotib olish) investitsiyalar hisoblanmaydi.
YaIMni sarflar bo‘yicha hisoblashda investitsiyalar deganda yalpi xususiy ichki investitsiyalar tushuniladi.
Asosiy kapitalning faoliyat ko'rsatish xususiyatlariga ko'ra, investitsiyalar yalpi, sof va tiklanadiganlarga bo'linadi. Foydalanish jarayonida asosiy kapital eskiradi, "iste'mol qilinadi" va almashtirishni, eskirishni "qayta tiklashni" talab qiladi. Investitsiyalarning asosiy kapitalning eskirishini almashtirish uchun ketadigan qismi qayta tiklash investitsiyalar bo'lib, kapital iste'moli yoki amortizatsiya A deb ataladi.
Sof xususiy ichki investitsiyalar (sof xususiy ichki investitsiyalar) firmalar kapitali hajmini oshiradigan qo‘shimcha investitsiyalardir. Ular ishlab chiqarishni kengaytirish, ishlab chiqarish hajmini oshirish uchun asosdir.
Yalpi xususiy ichki investitsiyalar I yalpi jami investitsiyalar, summani ifodalaydi qayta tiklash va toza investitsiyalar:
Do'stlaringiz bilan baham: |
