1-bob. Milliy hisoblar tizimining mohiyati va tuzilishi 2-bob. YaIm makroiqtisodiyotning elementi sifatida

I yalpi = A + I n
Mulkchilik shakliga ko'ra, investitsiyalar xususiylarga bo'linadi, ya'ni. xususiy firmalar va davlat investitsiyalari. Milliy hisoblar tizimida investitsiya xarajatlari sifatida faqat xususiy investitsiyalar tasniflanadi, davlat investitsiyalari esa tovarlar va xizmatlarni davlat xaridlariga kiritiladi.
Bundan tashqari, faqat ichki investitsiyalar milliy hisoblar tizimiga investitsiyalar sifatida qaraladi, ya'ni. ma'lum bir mamlakat iqtisodiyotiga kiritilgan investitsiyalar.
- Tovar va xizmatlarni davlat xaridlari, G o'z ichiga oladi:
· Davlat iste’moli, u quyidagilardan iborat: iqtisodiyotni, xavfsizlikni va huquq-tartibotni, siyosiy boshqaruvni, ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini tartibga soluvchi davlat muassasalari va tashkilotlarini saqlash xarajatlari, b) byudjet sektori xodimlarining xizmatlari (ish haqi) uchun haq to‘lash;
· Davlat investitsiyalari, ya'ni. davlat korxonalarining investitsion xarajatlari. (Federal, mintaqaviy va mahalliy hokimiyat organlarining korxonalarning yakuniy mahsulotlariga va resurslarni, xususan, davlatdan mehnatni bevosita sotib olishga bo'lgan davlat xarajatlari. Biroq, ushbu xarajatlar guruhi barcha davlat transfert to'lovlarini istisno qiladi).
“Tovar va xizmatlarni davlat xaridlari” (davlat xarajatlari) va “davlat xarajatlari” tushunchalarini farqlash kerak. Oxirgi kontseptsiya, shuningdek, transfer to'lovlari va davlat obligatsiyalari bo'yicha foiz to'lovlarini ham o'z ichiga oladi, ular, yuqorida aytib o'tilganidek, YaIMga kiritilmaydi, chunki ular tovar ham, xizmat ham emas va tovarlar va xizmatlar evaziga taqdim etilmaydi.
- Sof eksport, X n eksport tushumlari o'rtasidagi farqni ifodalaydi ( Masalan) va mamlakat import xarajatlari (Im) va savdo balansiga mos keladi:
Xn = Ex - Im.
Tenglama Xarajatlar bo'yicha YaIM = S + I yalpi + G + Xn– bu asosiy makroiqtisodiy o'ziga xoslikdir.
YaIMning tarkibiy qismlari - C, I g, G, X n o'rtasidagi farq sotib olingan farqga emas, balki ushbu xarajatlarni amalga oshiruvchi xaridorlar turlari (uy xo'jaliklari, firmalar, davlat, chet elliklar) o'rtasidagi farqga asoslanadi. tovarlar va xizmatlar. Shunday qilib, uy xo'jaligi tomonidan sotib olingan avtomobil, agar u firma tomonidan sotib olingan bo'lsa, C komponentiga kiradi - bu asosiy kapitalga investitsiyalarning bir qismidir va hokazo. Uy-joy qurilishiga investitsiyalar bundan mustasno bo'lib, ular uy xo'jaliklari, biznes yoki davlat investitsiyalarini kim kiritganiga qarab, tarkibiy qismlarga bo'linmasdan YaIMga kiritiladi.
Rivojlangan mamlakatlarda yalpi ichki mahsulot tarkibida eng katta komponent iste'mol xarajatlari (C) - 50 dan 78% gacha; eng o'zgaruvchan investitsion xarajatlar (I g); G taxminan 10 dan 25% gacha.
1999 yilda Rossiyada uy xo'jaliklari va notijorat tashkilotlarining yakuniy iste'moli YaIMning 54% ni, 2002 yilda esa. - 49,8%.
Yalpi xususiy ichki investitsiyalar YaIMning eng dinamik va o'zgaruvchan tarkibiy qismidir, chunki investitsiyalar miqdori to'g'ridan-to'g'ri kapitaldan foydali foydalanish imkoniyatlariga bog'liq. Ularning ko'pchiligi iqtisodiy farovonlik davrida mavjud va inqiroz davrida deyarli qolmaydi. Rossiyadagi iqtisodiy o'zgarishlar inqirozi davrida yalpi investitsiyalar ulushi 1991 yildagi 37% dan 1999 yilda 15% gacha kamaydi. 2002 yilda ushbu ko'rsatkichning ulushi 21,1% ni tashkil etdi. 1999 yilda Rossiya Federatsiyasida davlat tomonidan tovarlar va xizmatlar xaridlari va sof eksport ulushi YaIMning 15% ni tashkil etdi va 2002 yilda bu ko'rsatkichlar mos ravishda 16,9% va 10,8% darajasida edi.
YaIM qiymati uchta usul bilan o'lchanadi: qo'shilgan qiymat (ishlab chiqarish usuli); daromad bo'yicha (ishlagancha to'lash usuli); xarajat bo'yicha (oxirgi foydalanish usuli).
Keling, ushbu usullarni tartibda ko'rib chiqaylik.