1-bob. Milliy hisoblar tizimining mohiyati va tuzilishi 2-bob. YaIm makroiqtisodiyotning elementi sifatida

Ish haqi biz bilganimizdek, mehnat bahosi, “mehnat” omilining daromadidir. U hisoblangan, lekin xodimlarga to'lanishi shart bo'lmagan ish haqini o'z ichiga oladi. Bu shuni anglatadiki, to'lanadigan ish haqiga qo'shimcha ravishda, omil daromadining ushbu turiga uning davlat tomonidan daromad solig'i (Rossiyada bu shaxsiy daromad solig'i) va ijtimoiy jamg'armalarga ajratmalar shaklida ushlab qolingan qismi kiradi. Rossiya - Pensiya jamg'armasi, Federal majburiy tibbiy sug'urta jamg'armasi va ijtimoiy sug'urta jamg'armasi). Bundan tashqari, u ish haqiga turli xil qo'shimcha to'lovlarni o'z ichiga oladi (masalan, korxonalar tomonidan subsidiyalangan umumiy ovqatlanish). E'tibor bering, davlat xizmatchilarining ish haqi ushbu ko'rsatkichga kiritilmagan, chunki u davlat byudjeti hisobidan to'lanadi, ya'ni yalpi ichki mahsulot qayta taqsimlangandan keyin paydo bo'ladi.
Foiz- kapital omilining daromadi. Foiz daromadlari korxonalar yoki uy xo'jaliklari qarzdor bo'lgan ssuda kapitali bo'yicha to'lovlarni o'z ichiga oladi. Bu davlat qarzi to'lovlarini o'z ichiga olmaydi, chunki ular qayta taqsimlash natijasidir.
Ijara- “er” omilining daromadi. Ijara to'lovlari odatda ko'chmas mulkdan, ya'ni erni, turar-joy va noturar joyni ijaraga berishdan olingan barcha daromadlarni o'z ichiga oladi. Yuqorida aytib o'tilganidek, ushbu to'lov turiga o'z uyingizni ijaraga berishdan olinadigan taxminiy daromad sifatida hisoblangan ijara haqi ham kiradi. Mulkdorlarning daromadlari (ro'yxatga olinmagan korxonalar, kichik do'konlar, kiosklar, ustaxonalar, qishloq xo'jaliklari va boshqalar egalari) ish haqi va foydaga bo'linmaganligi sababli alohida taqsimlanadi. Yollanma mehnatdan foydalanmaydigan kichik tadbirkorlarning tovar va xizmatlar ishlab chiqarishdagi ishtiroki, qoida tariqasida, ularning shaxsida ikki omil - ham mehnat, ham kapital birlashtirilganligini bildiradi. Shuning uchun kichik tadbirkorlarning daromadlari yagona omilli daromad sifatida ishlaydi.
Sof bilvosita soliqlar(ishlab chiqarish va import soliqlari subsidiyalarni olib tashlagan holda) davlat xizmatlari uchun to‘lovlardir. To'g'ridan-to'g'ri soliqlar haqida hamma yaxshi biladi, bu to'g'ridan-to'g'ri uy xo'jaliklari va firmalar tomonidan olinadigan daromaddan chegirib tashlanadi. Masalan, daromad solig'i Rossiyada davlat byudjetiga yuborilgan daromadning 13% ish haqidan ushlab qolinadi, 20% esa kompaniya tomonidan olingan foydadan davlat byudjetiga o'tkaziladi. Bu ajratmalar mamlakat yalpi ichki mahsulotini oshirmaydi. Bu shaxsiy hamyonlardan davlatga o'tkaziladigan pul. Bilvosita soliqlar bilan vaziyat boshqacha. Bilvosita soliqlar - sotilgan mahsulot narxiga kiritilgan soliqlar. Ularni davlatning YaIM yaratishga qo'shgan hissasi deb hisoblash mumkin va shuning uchun YaIMni hisoblashda hisobga olinishi kerak. Rossiyadagi bilvosita soliqlarga misol sifatida qo'shilgan qiymat solig'i (QQS) va aktsiz solig'i kiradi. Aksariyat mahsulotlarga 18% QQS solinadi. Bu shuni anglatadiki, korxonalar o'z mahsulotlarini davlatga tegishli summani to'lagan holda narxdan yuqori narxda sotishadi. Bunday soliqlar ular soliqqa tortadigan mahsulotlarning narxini oshiradi.
Foyda- “tadbirkorlik qobiliyati” omilining daromadi. U korporatsiyalar (ochiq aktsiyadorlik jamiyatlari) daromadlarini o'z ichiga oladi. Foydaning bir qismi sifatida aktsiyadorlarga to'lanadigan dividendlar, jamiyat kapitalini kengaytirish manbai sifatida taqsimlanmagan foyda va davlatga to'lanadigan soliqlar ajratiladi.
YaIMni daromadlar bo‘yicha hisoblashda omilli daromaddan tashqari, YaIMning daromad bo‘lmagan qismi bo‘lgan amortizatsiya ajratmalari ham kiradi. Ular ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladi va asosiy kapital elementlarining (binolar, inshootlar, mashinalar va jihozlar) eskirishini qoplash uchun mo'ljallangan kompaniya umumiy daromadining bir qismini ifodalaydi. U kapitalning ushbu qismini iste'mol qilish hisobiga shakllanadi va omil daromadi bo'la olmaydi. Amortizatsiya ajratmasi, yuqorida aytib o'tilganidek, qo'shilgan qiymatning bir qismidir. Shunday qilib, daromadlar bo'yicha YaIM quyidagi tarkibga ega: