1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

Insoniyat tarixi davomida odamlar duch kelgan barcha muammolardan, ehtimol, eng murakkab masalalardan biri inson tabiatining siridir. Juda ko’plab sohalarda izlanishlar olib borildi, juda ko'plab tushunchalar ilgari surildi, ammo aniq va tushunarli javob hali ham berilgani yo’q. Asosiy qiyinchilik shundaki, insonlar o'rtasida juda ko'p farqlar mavjud. Odamlar nafaqat tashqi ko'rinishida , balki ko'pincha juda murakkab va oldindan aytib bo'lmaydigan xulq-atvorida ham farqlanadi. Bu ulkan tafovutlar inson zoti vakillarini birlashtiruvchi umumiy mavzuni topishni qiyinlashtiradi, balki imkonsiz qiladi. Masalan, qotilni – retsidivistni, fidoyi olimni, narkomanni, korruptsion siyosatchini, rohibni va yuqori martabali zobitni solishtiraylik. Bu odamlarning to'qimalari va organlari bir xil bo'lishidan tashqari, "inson tabiati" ning qanday umumiy xususiyatlari ularni birlashtirishi mumkinligini tasavvur qilish qiyin. Ilmiy tadqiqotlar ufqlari turli madaniyatlarni o'rganish uchun kengaytirilganda, biz asosiy qadriyatlar, intilishlar va turmush tarzining yanada xilma-xilligini kashf qilamiz.

Astrologiya, ilohiyot, falsafa, adabiyot va ijtimoiy fanlar inson xulq-atvorining murakkabligini va inson mohiyatini tushunishga harakat qiladigan oqimlarning bir qismidir. Ushbu yo'llarning ba'zilari boshi berk ko'chaga kirib qolgan bo'lsa, boshqalari o'zlarining ayni cho’qqisida. Bugungi kunda muammo har qachongidan ham keskin, chunki insoniyatni boshdan kechirayotgan jiddiy kasalliklarning aksariyati - aholining tez o'sishi, global isish, ifloslanish, yadroviy chiqindilar, terrorizm, giyohvandlik, irqiy xurofot, qashshoqlik - inson xatti-harakatlari natijasidir. Kelajakdagi hayot sifati va, ehtimol, insoniyat sivilizatsiyasining mavjudligi bizning o'zimizni va boshqalarni tushunishda qanchalik rivojlanganimizga bog'liq bo'lishi mumkin.
Psixologiyaning kelib chiqishi qadimgi yunonlar va rimliklarga borib taqaladi. Ikki ming yildan ko'proq vaqt oldin faylasuflar psixologlar uchun hali ham qiyinchilik tug'diradigan bir xil muammolar haqida bahslashdilar. Biroq, rasmiy ravishda psixologiyaning mustaqil fan sifatida tug'ilishi 1879 yilga to'g'ri keladi ( Fancher , 1990). Joriy yilda Leyptsigda (Germaniya) Vilgelm Vundt psixik hodisalarni eksperimental o‘rganish bo‘yicha birinchi laboratoriyaga asos soldi. Keyingi yillarda psixologiya tez o'sish davrini boshdan kechirdi. Ilmiy tadqiqotlarni rejalashtirish va eksperimental ma'lumotlarni sharhlashda yordam beradigan ko'plab turli kontseptual modellar ishlab chiqilgan. Bugungi kunda shaxs psixologiyasining asosiy maqsadi fan nuqtai nazaridan odamlar nima uchun o'zlarini shunday tutishlarini tushuntirishdir. Ilmiy psixologiya empirik tarzda tekshirilishi mumkin bo'lgan nisbatan sodda, aniq tushunchalar bilan ishlashni afzal ko'radi. Shuningdek, u iloji boricha qat'iy va aniq tadqiqot usullaridan foydalanadi. Bunday uslubiy yo'nalish zarur cheklovlarni nazarda tutadi: shaxsni o'rganish uchun har bir tushuncha yoki uslubni qo'llash mumkin emas. Shunga qaramay, ko'pchilik psixologlar ilmiy yondashuv oxir-oqibat inson xulq-atvorining murakkab tabiatini tushuntirishda eng katta vaznga ega bo'lishiga amindirlar.
Zamonaviy shaxs psixologiyasi, ilmiy fan bo'lib, inson tabiati haqidagi spekulyativ fikrlashni sezgi, folklor yoki sog'lom fikrga tayanishdan ko'ra, eksperimental tarzda tasdiqlanishi mumkin bo'lgan tushunchalarga aylantiradi. Misol uchun, o'smirlar nima uchun ichishadi va uydan qochib ketishlari haqida taxmin qilish o'rniga, tadqiqotchilar o'smirlik psixologiyasi va o'smirlardagi yolg'onning shaxsiy mexanizmlari haqida o'zlarining tushunchalarini shakllantirishlari kerak. Shu bilan birga, "shaxs haqidagi fan" ga munosabat juda qarama-qarshidir, chunki uning rivojlanishi ba'zi tabiiy qo'rquvlarni keltirib chiqaradi. Shunday qilib, ba'zi harakatlarimiz asosida yotgan sabablarni tushunish biz uchun qanchalik vasvasaga to'g'ri kelmasin, bir vaqtning o'zida boshqa birov bizning xatti-harakatlarimiz haqida ob'ektiv tasavvur berishga, qandaydir tarzda bizni tavsiflashga harakat qilsa, biz qarshilik qilamiz. Psixologiyaning o'zida shaxsiyatni "ob'ektivlashtirish" jarayoniga ma'lum bir qarshilik mavjud: ba'zi psixologlar bu yo'nalishdagi urinishlar juda uzoqqa borishi mumkinligini ta'kidlaydilar va bu inson tabiatining o'ziga xosligi va murakkabligi g'oyasini yo'q qilish bilan tahdid qiladi. Buning o'rniga ular adabiyotda ham, Shekspir pyesalari yoki Goya rasmlari kabi san'at asarlarida ham o'z ifodasini topadigan odamlarning ko'proq tushunib bo'lmaydigan xususiyatlarini - shaxsiy va ma'naviy ma'rifat uchun kurashini o'rganishga qaratilgan sa'y-harakatlarni jamlashga chaqiradilar . Biroq, adabiyot , san'at, kino, tarix, din inson xatti-harakatlarini tushunishda haqiqatan ham katta yordam berishi mumkin bo'lsa-da, bu yo'l bilan olingan ma'lumotlar bilan ilmiy tadqiqot ma'lumotlarini farqlash kerak. Bundan tashqari, fan hozirda barcha javoblarni bermaganligi sababli (va, ehtimol, hech qachon bermaydi), biz odamlarni o'rganishda ilmiy usullarni qo'llashga xos bo'lgan cheklovlarni yodda tutgan holda empirik ma'lumotlardan to'g'ri foydalanishimiz kerak. . Personologlar inson shaxsiyati muammolarini o'rganadilar - bu atama Genri Myurrey ( Murrey , 1938) tomonidan shaxs psixologiyasi sohasidagi tajribachilar va nazariyotchilarga murojaat qilish uchun taklif qilingan.
Shaxs psixologiyasining yana bir maqsadi odamlarga hayotdan ko'proq qoniqish olishga yordam berishdir . Nazariya va eksperimental tadqiqotlarni rivojlantirishni davom ettirgan holda, ko'plab personologlar hayotdagi qiyinchiliklarni engish uchun yanada samarali va samarali strategiyalarni amalga oshirish yo'llarini izlamoqdalar. Bu erdagi yutuqlar psixoterapiyaning yangi shakllarini, turli xil ta'lim dasturlarini va psixososyal muhitdagi o'zgarishlarni o'z ichiga oladi, bu esa odamlarga o'zlarida eng yaxshi narsalarni ko'rsatishga imkon beradi. Ushbu sohadagi tadqiqotlar konstruktiv shaxsiy o'zgarishlar haqidagi nazariy g'oyalarni eksperimental asoslash bo'lib xizmat qiladi. Ularning ko'plari bizning kitobimizda muhokama qilinadi.