1-bob. Shaxs psixologiyasi: fanga kirish

2-1-jadval. Ikki guruhli eksperimentni loyihalash

Guruhlar	Mustaqil o'zgaruvchi	Bog'liq o'zgaruvchi
eksperimental	Hozirgi	o'lchandi
Boshqaruv	Yo‘qolgan _	o'lchandi

Eksperimental yondashuvning ba'zi asosiy xususiyatlari va elementlarini aniqlagandan so'ng, shaxsning ijtimoiy psixologiyasi tarixidagi eng zukko eksperimentlardan birining protsedurasi va ma'lumotlaridan foydalangan holda amaldagi usulni ko'rib chiqamiz. Psixolog Stenli Shaxter "Baxtsizlik sherikni yaxshi ko'radimi?" (Schachter, 1959) iborasi bilan qiziqdi. Tegishli empirik adabiyotlarni o'rganish Shaxterni noma'lum vaziyatda o'zlari bilan sodir bo'lishi mumkin bo'lgan kutilmagan narsadan qo'rqqan odamlar yolg'iz qolishdan ko'ra yonida boshqa, hatto butunlay begona odam bo'lishni afzal ko'radi degan xulosaga keldi. Aniqroq qilib aytadigan bo'lsak, Shaxter xavotirning kuchayishi boshqalarga bo'lgan qiziqishning kuchayishiga olib kelishi mumkinligini aytdi - psixologlar buni "munosabatga bo'lgan ehtiyoj" (ya'ni, guruhga qo'shilish) deb atashadi. Ushbu farazni tekshirish uchun konchi bakalavr talabalarini taklif qildi. Ob'ektlar ekspertiza uchun kelganlarida, ularni turli xil elektr jihozlari bilan o'ralgan oq laboratoriya xalatidagi eksperimentator kutib oldi. U o'zini nevrologiya va psixiatriya bo'limidan doktor Silshteyn deb tanishtirdi va tadqiqotning maqsadi elektr toki urishining yurak urish tezligi va qon bosimiga ta'sirini o'rganish ekanligini tushuntirdi. Keyin eksperimentning har bir ishtirokchisiga (individual ravishda) ular bir qator elektr toki urishiga duchor bo'lishlari va bu vaqt ichida puls va bosim o'lchovlari amalga oshirilishi aytildi. Shaxter sub'ektlardagi tashvish darajasini (mustaqil o'zgaruvchi) manipulyatsiya qilish uchun elektr zaryadsizlanishi ta'sirining ikki xil tavsifidan foydalangan.
"Juda bezovta qiluvchi" vaziyatni yaratish uchun sub'ektlarning yarmi ogohlantirish oldi va dahshatli ohangda dedi: "Men siz bilan ochiqchasiga gaplashaman va sizni nima kutayotgani haqida haqiqatni aytaman. Shoklar juda kuchli, juda og'riqli bo'ladi. Siz tushunganingizdek, bunday tadqiqotda biz insonga haqiqatan ham yordam beradigan hamma narsani o'rganishimiz kerak va shuning uchun elektr toki urishi kuchli bo'lishi kerak. Mavzularning ikkinchi yarmiga Miner elektr toki urishi juda yumshoq va og'riqsiz bo'lishini aytdi. Masalan, quyidagi izoh berildi: “Urmoq” so‘zi sizni bezovta qilmasin. Tajriba sizga zavq bag'ishlashiga shubham yo'q. Sizni ishontirib aytamanki, nima his qilsangiz, hech qanday og'riqli bo'lmaydi. Bu har qanday noxush narsadan ko'ra ko'proq qitiqlash yoki karıncalanma kabi his qiladi." Aslida, Minerning ishida elektr toki urishi rejalashtirilmagan. Ko'rsatma mavzulardagi turli darajadagi tashvishlarni taqlid qilish maqsadiga xizmat qildi.
Mavzular ko'rsatma bo'yicha mos ravishda yuqori va past tashvish holatiga keltirilgach, eksperimentator ularga jihozni sozlaguncha o'n daqiqa kutish kerakligini aytdi. U qo'shni xonada hamma bilan birga kutishi yoki o'zi xohlaganicha yolg'iz kutishi mumkinligini tushuntirdi. Shundan so'ng, har bir talabadan o'sha o'n daqiqani qanday o'tkazishni afzal ko'rishini yoki o'ziga xos imtiyozlari yo'qligini ayta oladimi, deb so'radi. Bu yoki boshqa bayonot (yolg'iz bo'lish, boshqalar bilan qolish) konchini qiziqtirgan qaram o'zgaruvchi edi.
Miner tajribasining natijalari Jadvalda keltirilgan. 2–2. Kutilganidek, yuqori tashvishli sub'ektlar, past tashvishli sub'ektlarga qaraganda boshqalar bilan bo'lishni afzal ko'rishdi. Boshqalar bilan kutishni afzal ko'rganlarning ulushi yuqori tashvishli vaziyatda, past tashvishli vaziyatda deyarli ikki baravar yuqori edi. Bu tashvish darajasining o'zgarishi bog'lanish xatti-harakatlariga hal qiluvchi ta'sir ko'rsatdi.