1. Bojxonaga oid huquqiy normalarning turlari Bojxonaga oid huquqiy normalar

1.Bojxonaga oid huquqiy normalarning turlari

Bojxonaga oid huquqiy normalar - budavlat tomonidan o'rnatilgan bojxona sohasidagi xatti-harakatlar qoidalari, shuning uchun amaldagi bojxona qonunlari, boshqa huquq sohalari singari, ular tomonidan tartibga solinadigan huquqiy normalar va jamoat munosabatlarining ahamiyati jihatidan farqlanadi. Bojxonaga oid huquqiy normalar ham o'zlarining mavzularida farq qiladi. Shundan kelib chiqqan holda, ular moddiy va protsessual normalarga bo`linadi.

Moddiy bojxonaga oid huquqiy normalar (ularning aksariyati) huquq va majburiyatlarning to'plamini, shuningdek bojxona huquqi munosabatlari sub'ektlarining javobgarligini belgilaydi.

Bojxona haqidagi qonunning umumiy qismida bojxona sohasidagi ijtimoiy munosabatlarning barcha to'plamlarini huquqiy tartibga solishning umumiy qoidalari aks ettirilgan bojxona huquqiy normalari mavjud.
Bojxona huquqining alohida qismi bojxona organlarining yurisdiktsiya faoliyatini tartibga soluvchi qoidalar to'plamini o'z ichiga oladi. Ushbu normalar Bojxona ittifoqining Bojxona kodeksida ham, boshqa yuridik tarmoqning normativ-huquqiy hujjatlarida ham mavjud. Ular bojxona organlari tomonidan olib borilayotgan surishtiruv, ularning tezkor-qidiruv faoliyatini, bojxona qoidalarini buzganlik to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqish va ko'rib chiqishni tartibga soladi.


Bojxona huquqiy munosabatlarining xususiyatlari:

• 
  Ular faqat turli manbalarda mavjud bojxona va huquqiy normalar asosida vujudga keladi, ishlaydi va rivojlanadi.
  

• 
  Shaxsiylashtirilgan, chunki ularga muayyan sub'ektlar - qonuniy huquq va majburiyatlarning tashuvchilari qo'shilishadi.
  

• 
  Ular tovarlar va transport vositalarining bojxona chegarasi orqali olib o'tilishi yoki bunday harakatlar bilan bog'liq holda yuzaga keladi.
  

• 
  Umumiy xarakterga ega.
  

• 
  Ular mumkin bo'lgan qonunbuzarlardan davlatning vakili bo'lgan davlatning majburlash kuchi bilan himoyalangan.
  

Har qanday huquqiy munosabatlar singari, bojxona huquqiy munosabatlari ham o'z tuzilishiga ega, unga quyidagilar kiradi.
Bojxona huquqiy munosabatlarining ob'ekti bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarining harakatlanishi munosabati bilan shakllanadigan tartibdir
Bojxona huquqiy munosabatlarining sub'ektlari ularning aniq ishtirokchilari. Qoidaga ko'ra, bojxona organlari va jismoniy shaxslar. yoki yuridik shaxslar
Bojxona huquqiy munosabatlarining mazmuni uning ishtirokchilarining subyektiv huquqlari va huquqiy majburiyatlaridan iboratdir.
Bundan tashqari, bojxona huquqiy munosabatlari bevosita va bilvosita bo'lishi mumkin. Bevosita huquqiy munosabatlar tovarlarni to'g'ridan-to'g'ri chegaradan olib o'tishga asoslangan bo'lsa, bilvosita tovarlar faqat chegara orqali tovarlar harakati bilan bog'liq yoki ular bilan bog'liq holda yuzaga keladi.
2. Bojxonaga oid huquqiy normalar bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar.

Bojxona va huquqiy me'yorlarning tarkibi an'anaviy bo'lib, uchta mustaqil elementni o'z ichiga oladi: gipoteza, dispozitsiya va sanktsiya. Bojxona huquqiy normasi gipotezasi aniq hayot sharoitlari (hodisalar yoki xatti-harakatlar) mavjud bo'lganda ushbu norma kuchga kirishi haqida ma'lumotni o'z ichiga oladi. Dispozitsiya, agar ular gipotezada keltirilgan sharoitlarda qatnashgan bo'lsa, bojxona huquqiy sub'ektlari tomonidan qo'llanilishi kerak bo'lgan o'ziga xos xulq qoidalarini bildiradi. Xo'sh, sanktsiya bu qoidada belgilangan qoidalarni buzuvchilarga tahdid soladigan mumkin bo'lgan salbiy oqibatlarning turi va o'lchovidir.
Bojxona sohasidagi huquqiy munosabatlar turli xil huquqiy tarmoqlar normalari - konstitutsiyaviy, ma'muriy, fuqarolik, jinoiy, jinoiy-protsessual huquq normalari va boshqa qator sohalar bilan tartibga solinadi. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek O`zbekiston Respublikasivbojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarining olib o'tilishi munosabati bilan vujudga keladigan, o'zgaradigan va bekor qilinadigan ijtimoiy munosabatlarning tartibga solinishi.

Bojxona va huquqiy munosabatlar quyidagi hollarda yuzaga kelishi mumkin

a) tovarlar va transport vositalarining amaldagi bojxona chegarasi orqali o'tishidan oldin (masalan, tashqi savdo bitimini tuzmoqchi bo'lgan shaxslarni bojxona organlari tomonidan xabardor qilish va maslahat berish munosabatlari)
b) bunday harakat paytida (masalan, bojxona rasmiylashtiruvi va bojxona nazorati bilan bog'liq munosabatlar (va zarurat tug'ilganda, bojxona to'lovlarini to'lash), bojxona organi bilan jismoniy shaxs o'rtasida (yoki undan oldin yoki undan keyin).
v) bojxona chegarasi tovarlari yoki transport vositalari amalda kesib o'tganidan keyin (masalan, bojxona organi va tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchisi tomonidan tovarlarni olib chiqishdan valyuta tushumini olish ustidan avvalgi nazoratni amalga oshiradigan munosabatlar).
Har qanday huquqiy munosabatlarning, shu jumladan urf-odatlarning paydo bo'lishi, o'zgarishi va bekor qilinishi uchun asos huquqiy dalillardir. Qoida tariqasida, yuridik faktlar bu harakatlar, ba'zi hollarda esa - hodisalar (masalan, bojxona ombori rejimiga joylashtirilgan tovarlarni saqlashning maksimal muddati tugashi munosabati bilan uning egasi ushbu tovarlarni boshqa bojxona rejimiga joylashtirishga majburdir). Hodisalar majburiy bo'lmagan huquqiy faktlardir, va harakatlar har doim sub'ektning irodasini faol ifodalashning natijasidir va o'z tabiatiga ko'ra qonuniy va noqonuniy bo'linadi.
Bojxona va huquqiy munosabatlar qatnashchilarining huquqiy harakatlari har doim bojxona qonunlari talablariga javob beradi va noqonuniy xatti-harakatlar ushbu talablarni buzadi. Bojxona huquqi sub'ektlarining harakatsizligi, shuningdek, bojxona huquqi normalarida boshqacha qoida nazarda tutilgan bo'lsa (masalan, avtohalokat yoki fors-major holatlari yuz bergan taqdirda, tashuvchi tomonidan qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tovarlarni bojxona nazorati ostiga olmaslik, bojxona organi mansabdor shaxsining shikoyat bo'yicha belgilangan muddatda qaror qabul qilmaganligi).

Bojxona va huquqiy munosabatlarning vujudga kelishiga sabab bo'ladigan huquqiy dalillar xarakteriga ko'ra, bu munosabatlar qonuniy faktlar asosida yuzaga keladigan munosabatlarga va noqonuniy huquqiy faktlar natijasida yuzaga keladigan munosabatlarga bo'linadi.