1. Bolalarning ijtimoiy moslashuvi fanining psixologik-pedagogik asoslari

Etika va ijtimoiy pedagogika.


Bolalarning ijtimoiy moslashuvi fanining boshqa fanlar bilan aloqasi






Sotsiologiya va ijtimoiy pedagogika.


Etnografiya, etnopsixologiya va ijtimoiy pedagogika.

“Ijtimoiy”tushunchasi (lotincha socialis – umumiy, jamoatchilik) insonlarning birgalikdagi hayoti bilan bog’liq bo’lib, ularning muomala va bir-biriga ta'sirining turli xil shakllarini birlashtiradi.

Ijtimoiy pеdagogika - shaxsni ijtimoiylashuvi qonuniyatlarini o’rganish, jamiyatning ijtimoiy muammolarini hal qilish maqsadida ijtimoiy pеdagogik faoliyatning samarali usullari tеxnologiyalarini ishlab chiqish va ularni qo’llashga qaratilgan pеdagogika sohasi. Pеdagogikaning ham, ijtimoiy pеdagogikaning ham obyеkti- bu bola, biroq o’rganish prеdmеtlari turlicha. Pеdagogikaning o’rganish prеdmеti bolani tarbiyalash qonuniyatlari hisoblanadi, Ijtimoiy pеdagogikaning bolalarni ijtimoiy moslashuvi faninig prеdmеti esa bolani ijtimoiylashtirish qonuniyatlari hisoblanadi.
5.BOLA IJTIMOIYLASHUVINING ASOSIY INSTITUTLARI OILA
Oila - bu nikoh yoki qon qarindoshligi bilan bog'liq bo'lgan odamlarning asosiy jamiyati bo'lib, unda bolalar tarbiyasi ta'minlanadi va boshqa ijtimoiy ahamiyatga ega ehtiyojlar qondiriladi. Sotsiologlar uchun oila, birinchi navbatda, rollar, me'yorlar va tashkiliy shakllarning maxsus tizimi yordamida shaxsning takror ishlab chiqarishini tartibga soluvchi ijtimoiy institutdir. Oilaviy munosabatlarning asosi Nikoh - bu ayol va erkak o'rtasidagi munosabatlarning ijtimoiy shartli shakli bo'lib, u orqali jamiyat ularning jinsiy munosabatlarini tartibga soladi va ruxsat beradi, shuningdek, nikoh va qarindoshlik rollarini o'rnatadi. Nikoh er-xotinlar o'rtasidagi jinsiy munosabatlarning yagona maqbul, ijtimoiy ma'qullangan va huquqiy shakli hisoblanadi. U o'z tarkibiga erkak va ayolning nikoh munosabatlarini tartibga soluvchi ham normalarni, ham urf-odatlar majmuasini (uchinish, nikoh marosimi, asal oyi va boshqalar) o'z ichiga oladi. Hozirgi vaqtda G'arb jamiyatlarida nikoh bilan bog'liq monogamiya bir erkak bir vaqtning o'zida bir nechta ayolga turmushga chiqishi mumkin bo'lganda. Shu bilan birga, global miqyosda monogamiya nikohning eng keng tarqalgan shakli emas. Amerikalik antropolog Jorj Merdok 565 xil jamiyatda qiyosiy tadqiqot olib borgan. ko'pxotinlilik(ya'ni, erkak yoki ayolning bir nechta turmush o'rtog'i bo'lishi mumkin bo'lgan nikoh shakli) ularning 80 foizida ruxsat etiladi. Ko'pxotinlilikning ikki turi mavjud: ko'pxotinlilik bunda erkak bir vaqtning o'zida bir nechta ayolga turmushga chiqishi mumkin va kamroq tarqalgan poliandriya, bunda ayol bir vaqtning o'zida turli erkaklar bilan ikki yoki undan ortiq nikohda bo'ladi (qoida tariqasida, bunday nikoh shakli bunday nikohda tug'ilgan bolaning biologik otasi noma'lum bo'lgan vaziyatni keltirib chiqaradi).
Taʼlim – bilim berish, malaka va koʻnikmalar hosil qilish jarayoni, kishini hayotga va mehnatga tayyorlashning asosiy vositasi. Taʼlim jarayonida maʼlumot olinadi va tarbiya amalga oshiriladi. Taʼlim tor maʼnoda oʻqitish tushunchasini anglatadi. Lekin u faqat turli tipdagi oʻquv yurtlarida oʻqitish jarayonini emas, oila, ishlab chiqarish. va boshqa sohalarda maʼlumot berish jarayonini ham bildiradi.
Taʼlimning mazmuni va mohiyati jamiyatning moddiy va madaniy taraqqiyoti darajasi bilan belgilanadi. Ijtimoiy munosabatlar, umumiy maʼlumotga boʻlgan ehtiyoj, kishilarning kasbiy tayyorgarligiga, taʼlim haqidagi pedagogik gʻoyalarga qarab kishilik jamiyati taraqqiyotining turli bosqichlarida Taʼlimning mohiyati, metodi, tashkiliy shakllari oʻzgarib borgan (qarang Pedagogika).
Taʼlim mohiyat-eʼtibori bilan dars berish jarayonini, yaʼni pedagog (oʻqituvchi) faoliyatini, umuman oʻquvchining bilish, oʻrganish faoliyatiga rahbarlik qilishni hamda uqish jarayonini, yaʼni oʻquvchi faoliyatini bildiradi. Taʼlim jarayoni taʼlim beruvchi – oʻqituvchi va taʼlim olayotgan oʻquvchilar faoliyatining yigʻindisidan iborat. Taʼlim va tarbiya jarayonida shaxsning sifatlari, dunyoqarashi, qobiliyati oʻsadi. Taʼlim avlodlar oʻrtasidagi maʼnaviy vorislikni taʼminlaydi: kishilarning ijtimoiy-tarixiy tajribalari yosh avlodga taʼlim orqali oʻtadi.
Madaniyat — jamiyat, inson ijodiy kuch va qobiliyatlari tarixiy taraqqiyotining muayyan darajasi. Kishilar hayoti va faoliyatining turli koʻrinishlarida, shuningdek, ular yaratadigan moddiy va maʼnaviy boyliklarda ifodalanadi. „M.“ tushunchasi muayyan tarixiy davr (antik M.), konkret jamiyat, elat va millat (oʻzbek M.i), shuningdek, inson faoliyati yoki turmushining oʻziga xos sohalari (mas, mehnat M.i, badiiy M., turmush M.i)ni izoxlash uchun qoʻllaniladi. Tor maʼnoda „M.“ atamasi kishilarning faqat maʼnaviy hayoti sohasiga nisbatan ishlatiladi.
„M.“ arabcha madina (shahar) soʻzidan kelib chiqqan. Arablar kishilar hayotini ikki turga: birini badaviy yoki sahroiy turmush; ikkinchisini madaniy turmush deb ataganlar. Badaviylik — koʻchmanchi holda dashtu sahrolarda yashovchi xalqlarga, madaniylik — shaharda oʻtroq holda yashab, oʻziga xos turmush tarziga ega boʻlgan xalqlarga nisbatan ishlatilgan.
Oʻrta asr madaniyatining buyuk namoyandalari Abu Ali ibn Sino, Beruniy va boshqa shahar turmush tarzini jamoaning yetuklik shakli sifatida talqin qilganlar. Masalan, Forobiy fikricha, har bir inson oʻz tabiatiga koʻra, „oliy darajadagi yetuklikka erishish uchun intiladi“, bunday yetuklikka faqat shahar jamoasi orqaligina erishiladi. Uning taʼkidlashicha, „madaniy jamiyat va madaniy shahar (yoki mamlakat) shunday boʻladiki, bu mamlakatda har bir odam kasb-xunarda ozod, hamma babbaravardir, kishilar oʻrtasida farq boʻlmaydi, har kim oʻzi istagan yoki tanlagan kasb-hunar bilan shugʻullanadi. Odamlar chin maʼnosi bilan ozod yashaydilar“. Alisher Navoiy yetuk axloq, maʼrifatli va adolatli jamiyat, jamoa masalasini qayd etish bilan birga, maʼnaviy yuksaklikka erishishning asosiy mezoni deb insonparvarlik gʻoyalariga muvofiqlikni tushundi.
Din – xudo yoki xudolar, gʻayritabiiy kuchlar mavjudligiga ishonish. Din muayyan taʼlimotlar, his-tuygʻular, toat-ibodatlar va diniy tashkilotlarning faoliyatlari orqali namoyon boʻladigan, olam, hayot yaratilishini tasavvur qilishning alohida tarzi, uni idrok etishning oʻziga xos usuli. Dinning paydo boʻlishi haqida yagona fikr yoʻq. Islom dini taʼlimotiga koʻra, din – Alloh tomonidan oʻz paygʻambarlari orqali bashariyat olamiga joriy etilajagi zarur boʻlgan ilohiy qonunlardir. Tabiat va insonni yaratgan, ayni vaqtda insonga toʻgʻri, haqiqiy hayot yoʻlini koʻrsatadigan va oʻrgatadigan ilohiy qudratga ishonchni ifoda etadigan taʼlimotdir.
Din dunyo, inson, mavjudotlarning kelib chiqishi, insonning yashashdan maqsadi kabi savollarga oʻzicha javob beradi. Dunyoviy ilm nuqtai nazaridan din kishilik jamiyati tarixiy taraqqiyotining maʼlum bosqichida paydo boʻlgan ijtimoiy ong shakllaridan biri. Bu dunyoqarash jamiyatning maʼlum tarixiy davr va sharoitlaridagi talablari, ehtiyojlari asosida shakllanadi. Ulugʻ mutafakkir Abu Nasr Forobiy dinga falsafa b-n bir qatorda haqiqatga yetishishning 2 mustaqil usulidan biri sifatida qaragan. Forobiyning fikricha, falsafadagi masalalar isbotini paygʻambarlar ramzlar shaklida bayon qilganlar. Dinga turlicha yondoshishni Beruniy, Ibn Sino, Umar Xayyomning ijtimoiy-falsafiy qarashlarida, Ibn Rushdning ikki haqiqat nazariyasida kuzatish mumkin. 18-asr fransuz faylasuflarining dinga boʻlgan oʻziga xos yondashuvlari, 19-asrda mifologik maktab (aka-uka Ya. Grim va V. Grim, M. Myuller), antropologik maktab (L. Feyerbax) va boshqa turli yoʻnalishlar paydo boʻlgan boʻlsa, 20-asrda dinni tadqiq qilish yuzasidan yana boshqacha qarash va nazariyalar (K. Yung , E. Dyurkxeym) vujudga keldi.