1-bosqich tt 14-23 (S) guruh talabasining

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALARI VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
QARSHI FILIALI



1-BOSQICH TT 14-23 (S) GURUH TALABASINING

“DINSHUNOSLIK” fanidan

MUSTAQIL ISHI 6


Bajardi: Bobomurodov D

Qabul qildi: Mamatqulova D


QARSHI – 2023
6-Mustaqil ish

1. 
   Konfessiya tushunchasining mohiyati va O‘zbekistonda faoliyat yurituvchi diniy konfessiyalarning tasnifi.
   
2. 
   Diniy tashkilotlarning zamonaviy dunyoviy meʼyorlarga moslashuvining ahamiyati.
   
3. 
   Vijdon va eʼtiqod erkinligining taʼrifi.
   
4. 
   Islom va boshqa diniy aqidalar sinkretlashuvi natijasida shakllangan diniy taʼlimotlar tarixi.
   
5. 
   Kiber makon, kiber terrorizm,kiber zoʼravonlik (cyberbullying) tushunchalarining mohiyati.
   

Konfessiya

Konfessiya (lot. confessio „eʼtirof“), yoki din — maʼlum bir diniy taʼlimot doirasidagi dinning xususiyati, shuningdek, eʼtiqod qiluvchilar birlashmasi. Masalan, xristianlikda eʼtirof etishda turli eʼtiqodlardan foydalanadigan cherkovlar turli mazhablarni tashkil qiladi. Soʻzning umumiy maʼnosida „eʼtirof“ atamasi maʼlum bir din doirasidagi maʼlum bir yoʻnalishning sinonimidir. Baʼzan denominatsiya atamasi bilan aniqlanadi.
Diniy konfessiya — muayyan diniy taʼlimot doirasida shakllangan va oʻziga xos xususiyatlarga ega eʼtiqod va ushbu eʼtiqodga ergashuvchilar jamoasi. „Konfessiya“ soʻzining mazmun-mohiyatidan kelib chiqqan holda, mutaxassislar hozirgi kunda dunyoda taxminan 1000 dan ortiq diniy konfessiyalar mavjud, deb hisoblaydilar. Konfessiya umumiy atama boʻlib, xristianlik, buddaviylik kabi katta dinlar ham, ularning zamirida paydo boʻlgan pravoslavlik, katoliklik, lamaizm, dzen-buddizm kabi yoʻnalishlar ham shunday nom bilan atalaveradi.
Mazhablarga misollar
Ustun dinlar va konfessiyalarning mamlakatlar boʻyicha taqsimlanishi : Pravoslavlik Qadimgi Sharq pravoslav cherkovlari katoliklik protestantizm sunniylik shiizm Teravada Mahayana Vajrayana hinduizm
Xristianlik
Pravoslavlik, Katoliklik, Protestantizm, Pentikostalizm, anglikanizm va boshqalar.
Xristianlik
Islom
sunniylik, Shialik, Zaidizm, Imomiylik, Ismoillik Ibadizm.
Maʼlumot oʻrnida keltirilganlarning hech qaysi biri Dunyo musulmonlri kengashining Fatvo hayati tasdigʻidan oʻtmagan Hechqaysi rasmiy islomiy davlat mazkur mashablarga ega emas bularning bari mutaasiblar tomonidan oʻylab topilgan sunniy oqimlar Dunyo musulmonlari kengashi taʼsdiqidan oʻtgan mazhablar: Shofiy, Moliy, Hanafiy va Hanbaliy mazhablaridir
yuqorida keltirilgan keltirilgan 4 mazhab dunyo miqyosida rasman tasdigʻini topgan
ilk keltirilgan sunniy mazhablar esa Ayrim bir oqimlarning manfaati maqsadida oʻylab topilib muhim masalalarda zaiflashib qolganligi sababli tasdiqdan oʻtmagan.

Islom mazhabchiligi, Islom

Budmdiz
Teravada, Mahayana, Vajrayana.
Buddizm
yahudiylik
Pravoslav yahudiylik, Hasidizm, Yahudiylikni isloh qilish.
Yahudiylik
Xristian konfessiyalari roʻyxati
Xristianlikning konfessiyalarga boʻlinishi va eʼtiroflar soni boʻyicha konsensus mavjud emas. Biroq, xristianlik uchta konfessiyaga boʻlinganligi keng tarqalgan — katoliklik, protestantlik va pravoslavlik. Biroq, bunday soddalashtirilgan boʻlinish bilan, bir mazhabda, guruhlar aslida dinda boshqacha boʻlib chiqadi.
Reformatsiya davrida Rim-katolik cherkovidan ajralib chiqqan lyuteranlar, anglikanlar va kalvinistlardan tashqari protestantizm keyinchalik protestantizmning oʻzi doirasida paydo boʻlgan harakatlarni ham oʻz ichiga oladi, masalan, baptistlar, ellikchilar va boshqalar. Ettinchi kun adventistlariga kelsak, baʼzi protestant ilohiyotshunoslari ularni kultlar deb atashadi, ammo 1950-yillarning oxiridan boshlab „oʻz saflarida evangelistik harakat paydo boʻlganini“ taʼkidlaydilar. Protestantizm 19-asrda paydo boʻlgan baʼzi diniy oqimlarni oʻz ichiga olmaydi, masalan, Iegova guvohlari va oʻzlarini oʻz ichiga olmaydi.
Tarixiy cherkovlar bilan bogʻliq vaziyat bundan kam emas. Shunday qilib, oʻzlarini katolik deb atagan eski katoliklar va oʻzlarini katolik deb ataydigan boshqa guruhlar Rim-katolik cherkovi tomonidan tan olinmaydi, chunki katoliklikning asosiy belgisi Rim papasining cherkov boshligʻi sifatida tan olinishidir. Pravoslavlik oʻzlarini pravoslav deb ataydigan ikki xil cherkov guruhini anglatadi — Kalsedon boʻlmagan Qadimgi Sharq pravoslav cherkovlari va Vizantiya anʼanalarining Kalsedon Sharqiy pravoslav cherkovlari. Shu bilan birga, ular oʻrtasidagi munosabatlar oʻzaro tan olishdan bid’at ayblovlarigacha farq qiladi.
Bundan tashqari, Sharqning Ossuriya cherkovi va Sharqning Qadimgi Ossuriya cherkovi, nestorianlikni eʼtirof etadigan yagona cherkovlar va shuning uchun oʻzlarining shaxsida alohida nasroniylik mazhabi boʻlib, bunday uch tomonlama sxemaga mos kelmaydi.
Xristianlik mazhablari ularning ajralish xronologiyasiga koʻra
•Sharqning qadimgi Sharqiy Ossuriya cherkovi
•Qadimgi Sharqiy pravoslav cherkovlari
•Vizantiya pravoslavligi va katolikligi (bir vaqtning oʻzida bir-biridan ajratilgan).
•Protestantizm
•Restoratsionizm
•Para -xristianlik (psevdo-xristianlik)
Yahudiylikdagi konfessional boʻlinishlar
Zamonaviy yahudiylik turli konfessiyalarni oʻz ichiga oladi. Eng yiriklari pravoslav yahudiylik (shu jumladan, oʻz navbatida, Hasidimlar, Litvaklar, zamonaviy pravoslavlar, diniy sionistlar va boshqalar), islohotchi va konservativ harakatlar (asosan AQSh va Kanadada). Baʼzi mamlakatlarda islohot yahudiyligiga taxminan mos keladigan oqim liberal yoki progressiv iudaizm deb ataladi va AQSh va Kanadadan tashqaridagi konservativ yahudiylik tarafdorlari „masorti“ deb ataladi.
Islomdagi konfessiyaviy boʻlinish
Islom oqimlari
Islomdagi oqimlarning tafovuti Umaviylar davrida boshlanib, Abbosiylar davrida ham davom etgan, yaʼni olimlar qadimgi yunon va eron olimlarining asarlarini arab tiliga tarjima qila boshlaganlar, bu asarlarni islom nuqtai nazaridan tahlil qilib, sharhlay boshlaganlar.
Dunyo musulmonlarining taxminan 85-90% sunniylar, (Raqamlar Tahminiy farazga asoslangan asosan xayoliy) qolganlari shialar, shuningdek, islomiy mazhablar aʼzolarini (Ahmadilar, alaviylar, druzlar, ibodiylar, ismoiliylar va boshqalar) oʻz ichiga olgan kichik ozchilikni tashkil qiladi. 
Diniy tashkilot - diniy ehtiyojlarni birgalikda qondirish yoki qondirishga koʻmaklashish maqsadida tuziladigan va diniy marosimlarni ado etish asosida ish koʻradigan ixtiyoriy, teng huquqli va oʻz-oʻzini boshqaruvchi uyushma. Ayni vaqtda u fuqarolarning vijdon erkinligini kafolatlovchi tuzilmalardan hisoblanadi. D.t.larning taʼlimoti, tarixiy anʼanalari, diniy uyushmalar tuzilishida tutgan oʻrni va roli turli-tuman boʻlishi mumkin. Fuqaroning D.t.ga aʼzoligi uning huquqiy maqomini, jumladan boshqa shaxslar bilan tengligini cheklab koʻya olmaydi. D.t.larning eng muhim belgisi — ularning oʻz-oʻzini boshqarishidir, yaʼni, ular maʼmuriy jihatdan davlat idoralaridan ajratilgan. D.t.larning faoliyati qonunlarga zid kelmasa, davlat ularning ichki aqidaviy ishlariga aralashmaydi. Ular oʻz ustav (nizom)lariga muvofiq tashkil topish va ish yuritish, xodimlarni tanlash, tayinlash va almashtirish huquqiga egadirlar. D. t.larning ustavlari ularning tuzilishi, diniy taʼlim va faoliyatning boshqa masalalarini belgilab beradi. Baʼzi D.t.lar iyerarxiya tizimida tashkil topgan. Mas, Oʻzbekiston musulmonlari idorasi, Rus pravoslav cherkovining Toshkent va Oʻrta Osiyo Yeparxiyasi masjidlar, cherkovlar, oʻquv yurtlari, mahalliy tashkilotlar va oʻz boshqaruv organlariga ega.
Oʻzbekistan Respublikasining "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar toʻgʻrisida"gi (1998) qonunida taʼkidlanganidek, Oʻzbekistan Respublikasi fuqarolarining dinga eʼtiqod qilish, ibodat, rasm-rusum va marosimlarni birgalikda ado etish maqsadida tuzilgan koʻngilli birlashmalari (diniy jamiyatlar, diniy oʻquv yurtlari, masjidlar, cherkovlar, sinagogalar, monastirlar va b.) D.t.lar deb eʼtirof etiladi. Tegishli ustav (nizom) asosida faoliyat yurituvchi respublika diniy uyushmalari Oʻzbekistan Respublikasining Adliya vazirligi tomonidan roʻyxatga olinadi. Viloyat, tuman va shahar, shaharcha va qishloq hududida boʻlgan D.t.lar tegishli viloyatlar, shuningdek, Toshkent sh. hokimligi adliya boshqarmalari tomonidan roʻyxatga olinadi. D.t. roʻyxatga olingandan sung u yuridik shaxsga aylanadi. D.t. yuridik shaxs sifatida qonunlarga va oʻz nizomiga muvofiq holda huquqlardan foydalanadi hamda majburiyatlarni oʻtaydi. D.t. rahbarining tashkilot ustavini roʻyxatdan oʻtkazishdan boʻyin tovlashi qonun hujjatlariga muvofiq javobgarlikka olib keladi. Roʻyxatdan oʻtmagan D.t.larning faoliyat koʻrsatishiga yoʻl qoʻygan mansabdor shaxslar qonun hujjatlariga muvofiq javobgar boʻladilar. D.t.lar faoliyati ikki holda: ular oʻz nizomlariga muvofiq tugatilganda va "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar toʻtrisida"gi qonun qoidalari yoki boshqa qonun hujjatlariga rioya qilinmaganda toʻxtatiladi. D.t. faoliyatini toʻxtatish haqidagi qaror Oʻzbekistan Respublikasi Adliya vazirligi, Qoraqalpogʻiston Respublikasi Adliya vazirligi, viloyatlar va Toshkent sh. hokimligining adliya boshqarmalari tomonidan qabul qilinadi. D.t.lar qabul qilingan qaror ustidan xalq sudiga shikoyat qilish huquqiga ega, shikoyat fuqarolik ishlarini yurituvchi sud tomonidan koʻrib chiqiladi. D.t.lar tasarrufida binolar (masjidlar, cherkovlar, sinagogalar, kirxalar, monastirlar, ibodatxonalar va b. inshootlar), i.ch. korxonalari (bosmaxonalar, fermalar, badiiy-tikuv sexlari va h.k.), ijtimoiy va xayriya obʼyektlari (yetimxonalar, qariyalar uylari va h.k.), diniy anjomlar (diniy kitoblar, ikonalar, shamlar va h.k.), ular faoliyatini taʼminlash uchun zarur transport vositalari, pul va b. mulklar boʻlishi mumkin. D.t.larning mulkiy huquqi qonun tomonidan himoya qilinadi.
Vijdon erkinligi - ijtimoiy-falsafiy tushuncha; har kimning oʻz eʼtiqodiga koʻra, mazkur jamiyatda mavjud ijtimoiy meʼyorlarni buzmagan holda vijdoni buyurgani boʻyicha yashash, ishlash imkoniyatiga ega. Bunda dinga munosabat masalaning bir tomoni hisoblanadi. Siyosiy jihatdan Vijdon erkinligiga demokratiya koʻrinishlaridan biri sifatida qaraladi. Yuridik nuqtai nazardan Vijdon erkinligi insonning asosiy shaxsiy huquqlari sirasiga kiradi va demokratik erkinliklardan biri hisoblanadi. Oʻzbekistonda u Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar toʻgʻrisida"gi qonunda (1991 yil 14 iyunda qabul qilingan, 1998- yil 1- mayda yangi tahriri tasdiqlangan) nazarda tutilgan. Konstitutsiyaga koʻra, "hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga eʼtiqod qilish yoki hech qaysi dinga eʼtiqod qilmaslik huquqiga ega" (31-modda). Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi boʻyicha, diniy qarashlarni majburan singdirishga yoʻl qoʻyilmaydi. Ayni vaqtda yangi tahrirdagi "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar toʻgʻrisida"gi qonunga koʻra, dinga munosabatidan qatʼi nazar fuqarolarning tengligi taʼminlanadi (4-modda). Ushbu qonunda taʼkidlanishicha, hech bir dinga yoki diniy eʼtiqodga boshqalariga nisbatan biron-bir imtiyoz yoki cheklashlar belgilanishiga yoʻl qoʻyilmaydi. Qonun muayyan yoshga yetgan fuqarolarning oʻz diniy ehtiyojlarini qondirish uchun diniy tashkilot tuzish, oliy va oʻrta diniy oʻquv yurtlarida taʼlim olish tartib-qoidalarini ham belgilab bergan. Ayni vaqtda dindan davlat va Konstitutsiyaga qarshi targʻibot olib borishda, millatlararo adovat uygʻotishda, vaziyatni beqarorlashtiruvchi uydirmalarni tarqatishda, aholi oʻrtasida vahima chiqarishda hamda davlat, jamiyat va shaxsga qarshi qaratilgan boshqa gʻarazli maqsadlarda foydalanishga yoʻl qoʻyilmaydi (5-modda).
Kiberterrorchilik bu tahdid yoki qoʻrqitish orqali, internetdan foydalangan holda, siyosiy yoki mafkuraviy muvaffaqiyatga erishish maqsadida uyushtiriluvchi kiberhujumlardir. Kompyuter viruslari, kompyuter qurtlari, fishing, zararli dasturlar, apparat usullari, dasturlash skriptlari kabi vositalar yordamida kompyuter tarmoqlarini, xususan, Internetga ulangan shaxsiy kompyuterlarni qasddan, keng miqyosda buzish harakatlari internet terrorizmining koʻrinishi boʻlishi mumkin Kiberterrorizm munozarali atamadir. Baʼzi mualliflar maʼlum terroristik tashkilotlar tomonidan signalizatsiya, vahima yoki jismoniy buzilishlarni yaratish maqsadida axborot tizimlariga qarshi hujumlarni buzish bilan bogʻliq juda tor taʼrifni tanlaydilar. Boshqa mualliflar esa kiberjinoyatni oʻz ichiga olgan kengroq taʼrifni afzal koʻrishadi. Kiberhujumda ishtirok etish, hatto zoʻravonlik bilan amalga oshirilmagan boʻlsa ham, terror tahdidi idrokiga taʼsir qiladi. Baʼzi taʼriflarga koʻra, onlayn faoliyatning qaysi holatlari kiberterrorizm yoki kiberjinoyat ekanligini farqlash qiyin boʻlishi mumkin.
Kiberterrorizmni shaxsiy maqsadlar yoʻlida vayron qilish va zarar yetkazish uchun kompyuterlar, tarmoqlar va ommaviy internetdan qasddan foydalanish sifatida ham eʼtirof etish mumkin. Tajribali kiberterrorchilar, buzgʻunchilik boʻyicha juda malakali boʻlganlar hukumat tizimlariga katta zarar yetkazishi va keyingi hujumlardan qoʻrqib, mamlakatni tark etishi mumkin. Bunday terrorchilarning maqsadlari siyosiy yoki mafkuraviy boʻlishi, bu esa terrorning bir koʻrinishi deb hisoblanishi mumkin.
Hukumat va ommaviy axborot vositalarida kiberterrorizm yetkazilishi mumkin boʻlgan ziyon haqida xavotirlar talaygina. Bu esa Federal Qidiruv Byurosi (FQB) va Markaziy Razvedka Boshqarmasi (CIA) kabi davlat idoralarini kiberhujumlar va kiberterrorizmga chek qoʻyishga unday boshladi.
Kiberterrorizmning bir necha asosiy va kichik holatlari boʻlgan. Al-Qoida internetdan tarafdorlari bilan muloqot qilish va hatto yangi aʼzolarni yollash uchun foydalangan. Estoniya, Boltiqboʻyi mamlakati, texnologiya jihatidan rivojlanib borishmoqda, 2007-yil aprel oyida Estoniya poytaxti Tallinda joylashgan Ikkinchi Jahon urushi davridagi sovet haykali koʻchirilishi bilan bogʻliq tortishuvlardan soʻng kiberterror uchun kurash maydoniga aylanib qoladi.
Umumiy koʻrinishi
Kiberterrorizm koʻlamining asosiy taʼrifi boʻyicha munozaralar mavjud. Ushbu taʼriflar tor boʻlishi mumkin, masalan, Internetdagi boshqa tizimlarga hujum qilish uchun Internetdan foydalanish, bu odamlar yoki mulkka nisbatan zoʻravonlikka olib keladi. Ular, shuningdek, axborot texnologiyalari infratuzilmalariga odatiy hujumlar uchun terrorchilar tomonidan Internetdan foydalanishning har qanday shaklini oʻz ichiga olgan keng boʻlishi mumkin. Ishda motivatsiya, maqsadlar, usullar va kompyuterdan foydalanishning markaziyligi boʻyicha malakaning oʻzgarishi mavjud. AQSh davlat idoralari ham turli xil taʼriflardan foydalanadilar va ularning hech biri hozirgacha oʻz taʼsir doirasidan tashqarida majburiy boʻlgan standartni joriy etishga urinmagan.
Kontekstga qarab, kiberterrorizm kiberjinoyat, kiberurush yoki oddiy terrorizm bilan sezilarli darajada mos kelishi mumkin. Kasperskiy laboratoriyasi asoschisi Yevgeniy Kasperskiy hozirda „kiberterrorizm“ „ kiberurush“dan koʻra aniqroq atama ekanligini his qilmoqda. Uning taʼkidlashicha, „bugungi hujumlar bilan siz buni kim qilgani yoki ular yana qachon zarba berishini bilmaysiz. Bu kiber-urush emas, balki kiberterrorizmdir“. U, shuningdek, oʻz kompaniyasi kashf etgan Flame Virus va NetTraveler Virus kabi keng koʻlamli kiber qurollarni biologik qurollarga tenglashtirib, bir-biriga bogʻlangan dunyoda ular bir xil darajada halokatli boʻlish potentsialiga ega ekanligini taʼkidlaydi.
Agar kiberterrorizmga anʼanaviy terrorizmga oʻxshash munosabatda boʻlsa, u faqat mulk yoki hayotga tahdid soladigan hujumlarni oʻz ichiga oladi va jismoniy, haqiqiy zarar yoki jiddiy buzilishlarni keltirib chiqarish uchun maqsadli kompyuterlar va maʼlumotlardan, xususan, Internet orqali foydalanish infratuzilmasi sifatida taʼriflanishi mumkin.
Terrorizmni oʻrganish boʻyicha ixtisoslashgan koʻplab akademiklar va tadqiqotchilar kiberterrorizm mavjud emasligini va haqiqatan ham xakerlik yoki axborot urushi masalasi ekanligini taʼkidlamoqda. Hozirgi hujum va himoya texnologiyalarini hisobga olgan holda, elektron vositalardan foydalangan holda aholida qoʻrquv, jiddiy jismoniy zarar yoki oʻlim paydo boʻlishi ehtimoli yoʻqligi sababli uni terrorizm deb belgilashga rozi emaslar.
Umuman kiberjinoyatda boʻlgani kabi, kiberterrorizm aktlarini amalga oshirish uchun talab qilinadigan bilim va koʻnikmalar chegarasi erkin foydalanish mumkin boʻlgan xakerlik toʻplamlari va onlayn kurslar tufayli doimiy ravishda pasayib bormoqda. Bundan tashqari, jismoniy va virtual olamlar jadal sur’atlar bilan birlashib, yana koʻplab imkoniyatlar maqsadlariga erishmoqda, buni Stuxnet, 2018-yildagi Saudiya neft-kimyosi sabotaj urinishi va boshqalar kabi eʼtiborga molik kiberhujumlar tasdiqlaydi.
Misollar
Kiberhujumni dunyoning istalgan nuqtasida har kim amalga oshirishi mumkin. Chunki u nishondan minglab mil uzoqlikda boʻlgan holda ham amalga oshirilish imkoniyati egadir. Hujum muhim infratuzilmaga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.

Xulosa
Vijdon erkinligi - ijtimoiy-falsafiy tushuncha; har kimning oʻz eʼtiqodiga koʻra, mazkur jamiyatda mavjud ijtimoiy meʼyorlarni buzmagan holda vijdoni buyurgani boʻyicha yashash, ishlash imkoniyatiga ega. Bunda dinga munosabat masalaning bir tomoni hisoblanadi. Siyosiy jihatdan Vijdon erkinligiga demokratiya koʻrinishlaridan biri sifatida qaraladi. Yuridik nuqtai nazardan Vijdon erkinligi insonning asosiy shaxsiy huquqlari sirasiga kiradi va demokratik erkinliklardan biri hisoblanadi. Oʻzbekistonda u Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, "Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar toʻgʻrisida"gi qonunda (1991 yil 14 iyunda qabul qilingan, 1998- yil 1- mayda yangi tahriri tasdiqlangan) nazarda tutilgan. Konstitutsiyaga koʻra, "hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga eʼtiqod qilish yoki hech qaysi dinga eʼtiqod qilmaslik huquqiga ega" (31-modda). Oʻzbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi boʻyicha, diniy qarashlarni majburan singdirishga yoʻl qoʻyilmaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Hillary Rodrigues, John S. Harding. Introduction to the study of religion. — USA, Routledge, 2009.
2. Dinshunoslik asoslari (o‘quv qo‘llanma) / Mualliflar jamoasi. — Т.: «Toshkent islom universiteti nashriyot matbaa birlashmasi», 2013.
3. Agzamxodjayev S., Rahimjonov D., Muhamedov N., Najmiddinov J. Dunyo dinlari tarixi (o‘quv qo‘llanma). - Т.: «Toshkent islom universiteti nashriyot-matbaa birlashmasi», 2011.
4. Mo‘minov A., Yo‘ldoshxo‘jayev H., Rahimjonov D. va boshqalar. Dinshunoslik: darslik / Mas’ul muharrir N.Ibrohimov. - Toshkent: Mehnat, 2004.
5. Valiyev B., Rasulov A. Din psixologiyasini o‘qitishning innovatsion metodlari. — Т.: «Yangi asr avlodi», 2013.
6. Din psixologiyasi: o‘quv qo'llanma / B.Valiyev va boshqalar. — Т.: «Movarounnahr», 2014.
7. Rasulov A., Tursunov L. Din psixologiyasidan praktikum. — T:. «Movarounnahr», 2016.