1. Bárkámal áwlad Ózbekstan rawajlanıwınıń tiykarı. Jámiyet hám álem rawajlanıwında pedagogikanıń mánisi

Bilimlendiriw tarawındaǵı islohatlar. Pedagogika pániniń maqseti hám wazıypaları


Joba :


1. Bárkámal áwlad - Ózbekstan rawajlanıwınıń tiykarı.
2. Jámiyet hám álem rawajlanıwında pedagogikanıń mánisi.
3. Pedagogikanıń tiykarǵı kategoriyalari hám túsinikleri.
4. Pedagogikanıń basqa pánler menen baylanısı hám pedagogika
pánleri sisteması.

Ózbekstanda tálim-tárbiya salasın reformalaw zárúrshiligi

Ózbekstan Respublikasında bilimlendiriw tarawında ámelge asırılıp atırǵan reformalar jámiyette júz bolıp atırǵan demokratiyalıq ózgerisler, jańa jámiyet qurıw jolınan ózine isenimli jetekleytuǵın, háreketlendiriwshi ishki kúshke aylanıp atır. «Tálim-tárbiya sistemasın ózgertirmesten turıp, adamlar sanasına, sonday ekenki, olardıń turmıs tárizin da ózgertiw múmkin emes»- dep aytıp otedi Prezidentimiz I. Karimov.
El basshısımız tálim-tárbiya reformasınıń zárúrligi hám zárúrligi haqqında óziniń qatar sóylewlerinde de qayta -qayta to'htab ótedi. 1997 jıl Joqarı Jıynalıs IX sessiyasında sóylegen sóylewinde sol waqıtqa shekem ámelge asırılǵan ilajlar talapǵa juwap bermey atırǵanlıǵın, eski kebirolar zamaninen qalǵan tálim-tárbiya sistemasına has ideologiyalıq kóz-qaraslardan hám sarqitlardan tolıq qutila almaǵanlıǵımız, ikkin-shiden, ózgerisler júzeki boiib, tálim-tárbiya hám oqıw process-larining quramın, basqıshların bir-biri menen ajıralmas bólew, yaǵnıy úzliksiz tálim-tárbiya sistemasın shólkemlestiriw máselelerin sheship bermegenligi, úshinshiden, biziń ámeldegi tálim-tárbiya sistemasımız búgingi zamanagóy, rawajlanǵan demokratiyalıq mámleketlikler talaplarına juwap bere almasligi... sıyaqlılar da bul reformanı zárúr ekenligin kórsetdi.
Ózbekitson Respublikası Joqarı Jıynalısı IX sessiyasi (1997 jıl 29 avguts) de " Tálim tuwrısındaǵı" gi Nızam hám " Kadrlar tayarlaw Milliy datsuri" qabıllandı. Bul nızam hújjetlerine tiykarınan, respublikamızda tálim-tárbiya sistemasın tupten ózgertiw, onı jańa zaman talabı dárejesine kóteriw, bárkámal áwladtı tárbiyalap voyaga jetkiziwdiń nızamlı tiykarları belgilep alındı. Buǵan baylanıslı bir qansha jumıslar ámelge asırıldı hám asırılıp atır.
Áne sol sessiyada Prezident I. A. Karimov " Bárkámal áwlad -Ózbekitson rawajlanıwınıń tiykari" temasında sóylew sóylep, tómendegi ideyalardı ilgeri súrgen edi:
Mekteplerdiń materiallıq bazasın mutsahkamlash.
Bilimli, uqıplı tárbiyashi oqıtıwshılardı tayarlaw, olardıń turmıslıq talapların qandırıw.
Oqıw procesine tiyisli bolıp baslanǵısh klaslarda hám odan keyingi basqıshlarda oqıtıp atırǵan balalarǵa qaysı klassta neni oqıtıw maqsetke muwapıqlıǵın ilimiy kózqarastan tiykarlash. Baslanǵısh tálimge ekinshi dárejeli jumıs dep qaramaslik, sebebi balanıń dúnyaǵa kóz qarası, diydi potencialı qáliplesetuǵın baslanǵısh klasslarǵa eń etuk, eń tájiriybeli tárbiyashılar biriktirip qoyılıwına úlken itibar beriw.
Respublikamız mutsaqillikka eriwgech social basqarıw princpı ózgerdi. Social basqarıw princpınıń ózgeriwi sol basqarıw princpınıń maqseti, wazıypalarına sáykes keletuǵın jáne onı ámelge asıratuǵın kadrlar tayarlaw wazıypasın qoydı. Sonday eken, tálim-tárbiyanıń shólkemlestirilgen-stilistik tiykarların jaratıw dáwir talabı bolıp qaldı. Áne sol dáwir talabına muwapıq bárkámal áwladtı tayarlab voyaga etkazishning nızamlı hasası bolǵan " Tálim tuwrısındaǵı" gi nızam, " Kadrlar tayarlaw Milliy datsuri" qabıllandı.
Házirgi kún jámiyet rawajlanıwında pedagogikanıń ornı
XXI asirde social - ekonomikalıq munasábetler rawajlanıwında insan aqıl ziyrekligi hám ruwxıylıqı tiykarǵı muwapıqlastırıwshı, rawajlantıratuǵın faktor hám qural ekenligi barǵan sayın kórinetuǵın bslmoqda. Sol sebepli adamgershilik bazar ekonomikası tiykarında huqıqıy, demokratiyalıq mámleket, erkin puqaralıq jámiyeti qurılısınıń bas principi retinde maydanǵa shıqtı. Ózbekitson Respublikasınıń " Tálim tuwrısında" gi Nızamında tálim mámleketimiz social rawajlanıwı salasında utsivor dep daǵaza etiliwi pedagogika páni moynına kútá úlken juwapkerli danıqlı wazıypalardı júkledi. Júdá bay ilimiy, ruwxıy, materiallıq, diniy miyraslarımız qayta tiklena baslandı.
Hár bir mutsaqil pán óziniń predmeti hám metodologik tiykarlarına iye esaplanadı. Atap aytqanda, pedagogika pán retinde qáliplesip, óziniń predmetine iye. Basqa pánler sıyaqlı pedagogika da pán retinde payda bo'lar eken, ol áwele jámiettiiń talap hám mútajlikleri tiykarında payda boldı. Usınıń sebepinen tárbiya procesin socialliq ómirdiń ajıralmaytuǵın bólegi dep qaraw kerek. Sebebi tárbiyalıq islerdi alıp barmastán turıp, jámiyeti, onıń rawajlanıwın oyda sawlelendiriw qıyın.
Pedagogika termini áyyemgi bolıp, " bala jeteklovchi" degen mánisti bildiriwshi grekshe " paydagogos" sózinen kelip shıqqan. Tariyxıy dereklerde kórsetiliwishe, áyyemgi Grekitsonda óz ho'jayinlarining balaların aylanıw etdirgan, ıqtıyat etken tárbiyashin " pedagog" (" bala jeteklovchi") dep atawǵan. Keyinirek bolsa bul túsinik keń mániste isletilip, arnawlı bilimlerdi iyelegen mutahassislarga salıstırǵanda qollanila baslandı. Usınıń menen birge tálim-tárbiya jumısları menen shuǵıllanatuǵınlar kásip-óner qáwenderleri retinde ajralıp chiqa baslaydılar. Olardıń tálim-tárbiya boyınsha xızmetleri hám toplaǵan tájiriybelerinen orınlı paydalanıwları PEDAGOGIKA pánin payda bolıwına alıp keldi.
Mutsaqilligimizning datslabki kúnlerinenoq siyasiy, social, materiallıq -ruwxıy hám ilimiy turmısımızdıńda kóplegen jańalıqlar, ulıwmadunyalıq processlr menen baylanıslı unamlı ózgerisler júz boldı.
«Eń áhmiyetlisi insan hám puqaranıń pikirlew hám dúnyaǵa kóz qarası ózgerip atır, siyasiy jáne social sanasın, onıń ulıwma dárejesi to'htovsiz ósip barıp atır -dep aytıp otedi Prezidentimiz I. A. Karimov.
Pedagogika tekǵana óziniń uyreniwshi predmeti, bálki tariyxıy rawajlanıwı menen de ózine has fan bolıp tabıladı.
«Avetso» táliymatı, «Quranı Saqıy» sabog'i, Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buhoriy (810 -970), Abu Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy (824-892) sıyaqlı ádis ilmining ullıları tálim-tárbiya procesine úlken úles qosıp, pedagogikanıń formalani-shiga jay jarattılar. Olardıń pedagogikalıq qarawları tarihning zarhal betlerinen múnásip orın iyeledi.
Dáslepki orta ásirlerde Abu Nasir Forobiy (789 -950), Abu Ali ibn Sino (980-1037), Abu Rayhon Beruniy (937-1051), Kaykovus (XI ásir), Ahmad Yugnakiy (XI ásir), Mahmud Qoshg'ariy (XI ásir) sıyaqlı oqımıslılar tálim - tárbiyaǵa tiyisli dúnyalıq pikirleri menen dańq shıǵardılar.
Ózbek kórkem tiliniń tiykarlawshisi, ullı mámleket ǵayratkeri Mir Alisher Navaiy óziniń tárbiyalıq áhmiyetke iyelik etiw bolǵan kem ushraytuǵın dóretpeleri, ilimiy oylaw hám astronomiya ilmi salasında jetik dúńyaǵa kózqaras iyesi Mırza Ullıbek bilimlendiriw qarawları, Zahiriddin Muhammad Bobur hám basqa jazıwshılar ózleriniń o'lmas dóretiwshilikoti menen pedagogika rawajlanıwına salmaqlı úles qosdılar.
Ovro'pa filosofları Tertullian (160 -222), Avgutsin (354-430 ), Akvinat (1225-1274) larning pedagogikalıq táliymatı tabıs qazanǵan bolmasada, rotterdamlik Erazm (1466 -1536 ), Italiyalıq viktorino de Feltre (1378-1446 ), francuzitsonlik Fransua Rable (1494-1553) hám Mishel Monten (1533-1592) larning adamgershilik ideyaları, tálim-tárbiyaǵa tiyisli qarawları zárúrli áhmiyet kásip etdi.
Didaktikaning tiykarlawshisi, cheh alımı Yan Amos Komenskiyning tálim principlerı, formaları hám usılları tuwrısındaǵı ilimiy qarawları, ingliz filosofi hám pedagogı Jan Lokk (1632-1704) dıń «jentelmen tárbiyası»- isbilermen hám bilimli, isbilermen hám oqımıslı adam, ıqtıqatı kúshli shahs tárbiyasına tiyisli táliymatı búgingi kúnde de óz aktuallıǵın joǵatganicha joq.
Fransuz bilimparvar oyshılları Deni Didro (1713-1784), K. Gelvetsiy (1715-1771), P. Golbah (1723-1789 ), Jan Jak Russo (1712-1778) larning demokratiyalıq hám gumanitsik qarawları, Shveytsariyalıq alım Iogann Genrih Petsalotsi (1746 -1827) dıń Oqıwshılardıń ruwxıy tárbiyası hám rawajlantıratuǵın tálim teoriyası pedagogika salasın keńeytirdi.
Amerikalıq ilimpazlar Iogann Fridrih Gerbart (1776 -1841), Jan Dyui (1859 -1952), Edvard Torndayk (1874-1949 ) larning pánge «tarbiyaviy tálim», «dars modeli», «rivojlantiruvchi tapsırmalar sisteması», «eksperimentel pedagogika», «tets usılı» sıyaqlı túsiniklerdi kirgiziwleri, traditsiyaǵa tán bolmaǵan pedagogikalıq táliymatları, nemis alımı Fridrih Adolf Ditserverg (1790 -1886 ) dıń principlerı máselelerine qarawlı teoriyası insanlardı elege shekemge shekem originalligi menen tańlanıwǵa saladı.
Orıs milliy pedagogikasınıń tiykarlawshisi Kontsantin Dmitrievich Ushinskiy (1824-1870) dıń oqıtıwdıń halqchilligi teoriyası, ullı jazıwshı, alım, pedagog hám sınshı Lev Nikolaevich Toltsoy (1828-1910 ) dıń oqıtıw processindegi turmıslıq principi tálim-tárbiya processinde ózine has orındı iyeledi.
Jadidchilik háreketiniń jaqtı kórinetuǵındalari: Munawarqori ¦Abdurashidhonov, Mahmudho'ja Salamatiy, Saidahmad Siddiqiy, Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat, Ishoqhon Ibrat, Muhammad -sharıf So'fizoda sıyaqlılar Turkitson bilimlendiriwi hám tálim-tárbiya sisteması rawajlanıwına salmaqlı úles qosdılar. Olar ózleriniń tereń mazmunlı turmısı hám xızmetleri menen elege shekemge shekem jetkinshekke ibrat úlgisi bolıp kelip atır.
Búgingi kunga shekem pedagogika salasında jańa-jańa ta'li-motlar, ideyalar kashf etildi, ' júzlegen qollanbalar, dóretpeler jaratıldı, bul sihaga tiyisli «Everets shıńlari» jawlap alıw etildi, biraq tárbiya jara-janındaǵı insandı tereń o'yga cho'mdiradigan máseleler elege shekemge shekem óz sheshimin tolıqqonli tapqanınsha joq.
Pedagogikanıń metodologik hasası jetkinshekti tárbiyalaw dástúrlerineni, jámiettiiń rawajlanıw basqıshlarındaǵı oqıtıw hám ka-buyım taptırıw sistemaların, olardıń nızam -qaǵıydaların, qomusiy mu-tafakkirlar, bilimparvar jazıwshılar hám pedagoglardıń tálim-tárbiya, bilimge tiyisli ideyaların hám olardıń rivijlanishini jetilisken úyrenetuǵın fan bolıp tabıladı.
Zamanagóy Pedagogika socialliq ómir iskerlik tarawılarında iskerlik soqır-satayotgan shhslarni bazar ekonomikası sharayatında básekine shıdam bere alatuǵın, joqarı sanalı, mutsaqil pikirlay alatuǵın, hulq-atvori menen ózgelerge ibrat bolatuǵın bilimli, kámal insan etip tárbiya -lashdek zárúrli máselelerdi sheshiwi kerek.
Pedagogika insanshunoslik páni bolıp, jámiyet hám shahs muno-sabatlarini sistemalashtiradigan tárbiya hám tálim máselelerin ór-Ganadı.
Ol jaǵdayda házirgi zaman páni hám metodologiyasining tómendegi ulıwma máseleleri yoritiladi:
 fan tariyxı hám rawajlanıwı ;
 fan haqqındaǵı tiykarǵı konsepsiyalar ;
 hozirgi zaman pánindegi tiykarǵı aktual máseleler.
Pedagogikanıń rawajlanıwına IH-HvI ásirler (Shıǵıs oyanıw dav-
ri) de jasap dóretiwshilik etken Al-Buhoriy, At- Termiziy, Abu Nasir Fo-robiy, Abu Rayhon Beruniy. Abu Ali ibn Sino, Yusuf Has Hojib, Mahmud Qoshg'ariy, Ahmad Yassaviy, Bohouddin Naǵısbandiy, Mırza Ullıbek, Mir-Alisher Navaiy, Zahiriddin Muhammad Bobur sıyaqlı ullı kósemler, HIH ásirdiń ohiri HH ásir baslarında Turkitsonda jadidchilik háreketiniń iri kórinetuǵındalaridan Abdurauf Fitrat, Mahmudho'ja Salamatiy, Munawarqori Abdura-shidhonov, Abdulla Avloniy, Saidahmad Siddiqiylar, Ovro'pa mámleketleriniń ullı oyshıl hám pedagog ilimpazlarınan Yan Amos Komenskiy, Jan Jak Russo, I. G. Petsolotsi, Adol'f Ditserveg, K. D. Ushinskiy, A. S. Makarenko, J. Lokk, Jan Dyui, Edvard Torndayk, S. T. Shaskiy, B. Blumlar úlken úles»qosdılar.
Pedagogika pán retinde qáliplesip, rawajlanıwlasıp barıp, tálim-tárbiyanıń maqset hám wazıypaları, olardıń mazmunı, usılları da -de shólkemlestiriw formaları haqqındaǵı pánge aylandı.
Pedagogika pániniń tiykarǵı kategoriyalari. Hár bir pánniń mazmun hám mánisinen kelip chqadigan, onıń tiykarǵı táreplerin jaqtılandıriwge hizmat etetuǵın hám eń kóp isletiletuǵın tiykarǵı túsinikleri boladı. Tap sonıń menen birge, pedagogika pániniń de tiykarǵı kategoriyalari bar.
Kategoriya - (grekshe: kategoriya - «ko'rsatma», «dalil», «tu-shuncha») pedagogikada pedagogikalıq processler qásiyetlerin, mo-hiyat-mazmunın, shahs hám jámiyet, shahs hám gruppa, shhs hám jámáát ortasındaǵı, tálim hám tárbiya, ruwxıy -bilimlendiriw, ahloqiy-yetsetik, ekonomikalıq -yekologik hám t.b., munasábetlerdi sáwlelendiriwshi tiykarǵı túsinik bolıp tabıladı. Kategotiriya biliw processleriniń tariyxıy rawajlanıwı hám jámiyet tájiriybesi tiykarında payda boldı. Kategoriyalar arqalı insan bolmıstı, tavarak-átiraptı, socialliq ómirde júz bolıp atırǵan waqıya-qubılıslardı úyrenedi.
anıqlaması
Usılardan biri hám tiykarǵısı retinde «Pedagogika» termini bolıp tabıladı. (<
Grekitsonda qul iyelewshilerdiń balasın awqatlantiradigan, aylanıwǵa júrgizetuǵın, tábiyaat qo'ynida oynatıwshı tárbiyashi - qullarni «pedagok» dab atawǵan. Búgingi kunga kelip «pedagok» sózi keń qamtılǵan, jańasha mánis kásip etken.
Pedagogikanıń taǵı bir zárúrli túsiniklerinen biri - «Di-daktika» sózi bolıp tabıladı. Áyyemgi Grekitsonda qul iyelewshiniń balasına mak-tabda tálim beretuǵın kisin «Didaskal» dep atawǵan. «Didaktika»- grekshe «didaktikos» sózinen alınǵan bolıp, «o'qitish», «o'r-gatish», «bilim beriw» mánislerin ańlatadı, Áyyemgi grekler o'qi-tıs iskerligine salıstırǵanda «didasko», oqıtıwshı ornında «didaskal», oqıwshına salıstırǵanda «didaskale» atamaların isletiwgen. Biraq «di-daktika» termini óziniń datslabki mánisinden talay uzaqlasqan. Házir bul túsiniklerdiń kólemi hám mazmunı talay boyigan hám keńeygen bolıp, ol tek oqıtıwshınıń iskerligin emes, usınıń menen birge oqıwshınıń iskerligin da óz ishine qamtıp alǵan
Pedagogikanıń tiykarǵı kategoriyalariga tálim, tárbiya, ma'lu-mot, rawajlanıw, pedagogikalıq iskerlik, pedagogikalıq process, biliw, úyretiw, tálim-tárbiya metodları, principleri hám basqalar kiredi. Biz olardı pedagogikalıq túsinikler de dep ataymız.
Tárbiya - tárbiyashi ózi qalelegen sapalardı tárbiyalaniwshiler sanasına sıńırıw ushın olardıń ruwxıylıqına málim maqsetke kóre sistemalı tásir kórsetiwine aytıladı.
Jáhán pedagogikasında «tarbiya» termini keń qamtılǵan tu-sonsha retinde bahalanganlıgı sebepli, onıń mánisi hususida túrli teoriyaler bar. Tárbiyanı úlkenler (oqıtıwshılar, murab-biylar hám ata-analar ) dıń balalarǵa tásir kórsetiw procesi retinde túsiniw eń kóp tarqalǵan tendensiya bolıp tabıladı. Bul orında úlkenler tuwrı dep esaplaytuǵın, bahalaytuǵın ideallar, maqsetler, wazıypalar, normalar hám talaplarǵa muwapıq tárzde tásir kórsetiw názerde tutıladı, álbette.
Tárbiyanı bunday túsiniw haqıyqatqa jaqınlaw, biraq ol bir tárepleme qásiyetke iye bolıp, usı processtiń tek muay-yan bólegin sáwlelendiredi, holos. Tárbiyaǵa bunday anıqlama beriwde balaǵa úlkenlerdiń tásiri jóneltirilgen obiekt retindegine qaraladı. Pedagogika da ǵayratkor hám mutsaqil shahslarni tárbiyalawdı názerde tutatuǵın bolsa, ol tárbiyalaniwshine pedagogika procesi-de aktiv háreket etiwshi subekt rolin beredi.
Shahsning ózi, óz hulq-atvori qásiyetleri, jámiyettegi poziciyasin tasawur qılıw arqalı payda bolǵan obraz - «Men»-obrazı dep atalib, onıń qanshellilik adekvatlıǵı hám reallıqqa jaqınlıǵı insannıń jámiyettegi social poziciyasin belgileydi hám bárkámallıq kriteryaları bolıp esaplanadı.
«Men»-obrazınıń social psihologik áhmiyeti sonda, ol shahs tárbiyasınıń jáne onıń tárbiyalanganlik dárejesi faktorlarınan biri esaplanadı. Sol kózqarastan alıp qaralganda, «... tárbiyanı shahsning ózi hám óz sapaları tuwrısındaǵı tasawurlarining qáliplesiwi procesi bolıp tabıladı, dep anıqlama beriw múmkin». Sonday eken, hár bir insan ózin, o'zligini qanshellilik anıq hám tuwrı anglasa, tasawur qilsa, ol jaǵdayda jámiettiiń ahloq normalariga qarsı háreket qılıw ehti-moli da sonshalıq azayadı.
Abdulla Avloniy óziniń «Turkiy gulitson yohud ahloq» asa-rida insan kámalıde tárbiyanıń ornın bólek aytıp, «Ja-nobi aqsha insanlardıń túp hilqatda itse'dod hám qábiletli, yaqshi ila jamandı, payda ila záleldi, aq ila qorani ayiradigan etip jaratqan. Lekin bul insan daǵı qábiletti kámalǵa etkazmoq tárbiya jardeminde boladır. Eger bala yaqshi tárbiya tawıp, buzıq hulqdan saqlanıp, gózzal hulqlarga ádetlenip úlken bolsa, bahtiyor bir insan bolıp shıǵadı. Eger tárbiyasız, ahloqi buzilib o'ssa, násiyxattı qulaǵına almaytuǵın, hár túrli buzıq islerdi etetuǵın ladan, bilimsiz bir rásiwası adam bolıp shıǵadı»-dep aytıp otedi. Sonday eken, búgingi kúnde pedagogikalıq teoriya hám ámeliyat máselelerin izertlew hám sheshimin tabıwda pedagogikalıq diagnotsika hám de korreksiya zárúrli áhmiyetke iye boladı.
Tálim - arnawlı tayarlanǵan kisiler baslıqlıǵında ótkerila-digan oqıwshılardı bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybeler menen qurallan-tiradigan bilim qábiletlerin o'tsiradigan, olardıń dúnyaǵa kóz qarasın quram taptiradigan process bolıp tabıladı.
Ma'Iumot - tálim-tárbiya nátiyjesinde alınǵan hám sistemalashtiril-gan bilim, payda etińan kónlikpe hám ilmiy tájriybeler hám de qáliplesken dúńyaǵa kózqaraslar kompleksi bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq iskerlik - etsetik, ahloqiy, siyasiy, ekonomikalıq sıyaqlı maqsetlerge muwapıq túrde jetkinshekti turmısqa tayarlawdıń aqlan oylap kórilgen, úlken jasdagilarning social zárúr bolǵan miynetiniń ózine has turi bolıp tabıladı.
Pedagogikalıq process - málim bir maqsetke jóneltirilgen kat-talarning pedagogikalıq iskerligi tásirinde shólkemlestirilgen qáliplestirilgen hám mazmunan bayıtılǵan hám de tárbiyashiniń jóneltiriwshi hám alıp baratuǵın basshılıq roli nátiyjesinde balanıń óz-ózin taraqqiy ettiriwi bolıp tabıladı.
Hár qanday pán da jalǵız halda ózi jetiliskenikka erise almaydı. Ol basqa pánler menen baylanısda, olardıń jetiskenliklerinen foy-dalangan halda mazmunan boyib baradı. Tap sonıń menen birge, peda-gogika páni de házirgi kúnimizde ulıwmadunyalıqat tárepinen jaratılǵan bilimler hám keleshek haqqındaǵı maǵlıwmatlarǵa tayanadi. Ol tábiyaat hám jámiyet rawajlanihsi qaǵıydaları tuwrısındaǵı maǵlıwmatlarǵa tiykarlanadı, ózi de sociallıq pán retinde rawajlanıp, insannıń social kámalıge hizmat etedi. Ol filosofiya, tarih, ekonomika, psiho-logiya, etika hám etsetika, biologiya hám mádeniyatshunoslik, siyasat -shunoslik hám basqa pánler menen ajıralmas baylanısda bolıp tabıladı.
Hár bir yurtning puqarası bolǵan oqıtıwshı -tárbiyashi hám oqıwshı jaslar óz ana jurtı tariyxın biliwleri, patriot bo'-lishlari kerek. Tálim-tárbiya tariyxı, pedagogika tariyxı páninen awa -bardor bolmay turıp, oqıtıwshılıq qılıw múmkin emes.
Oqıtıwshı oqıwshılarǵa bilim beriw, maǵlıwmatlı qılıw, tar-biylash maqsetinde oǵan sistemalı tásir kórsetedi. Bunda psihologiya jáne social faktorlarǵa tiykarlanadı. Yaǵnıy tásirdiń nátiyjesin biliw ushın oqıwshınıń sezim, aqılı, tasawur, dıqqat hám oylaw -pikirlew procesiniń qanday kesheyotganini biliwge tıykarlanıp tásir kórsetiw rejesin belgileydi. Ásirese, jas dáwiriari psihologiyasini oqıtıwshı tereń bihshi talap etiledi Bunı yaqshi bilgen oqıtıwshı bolsa hár bir balanıń jas hám individual qásiyetlerin esapqa alǵan halda balaǵa yondashadi hám oǵan nátiyjeli tásir kórsete aladı. Málim mániste oqıtıwshılarǵa hizmat etetuǵın psiholo-giya gruppaındaǵı pánlerdi de pedagogika pánleri sistemasına kirgiziw múmkin.
Filosofiya pedagogika páni ushın metodologik tiykar boiib hizmat etedi. Filosofiya pedagogikanı ilimiy usıllar menen qurallantıradı, tálim hám tárbiyanıń obiektiv nızam -qaǵıydaların islep shıǵıwǵa derek boladı.
Etika hám etsetika pánleri pedagogikanıń tárbiya teoriyası bo'-limi boyınsha maǵlıwmat beredi. Bul pán oqıwshınıń hulqi, odobi normaiarini anıqlaw, belgilew hám de gózzallıqtı shın mániste túsindiriw, oqıwshı sanasında turmıstıń ózine tartatuǵınlı, elegant qiihalariga tikkeley xoshamet oyatıw boyınsha pedagogika páni menen baylanıs -dor bolıp tabıladı.
Pánlerdi oqıtıw jolları didaktikaga baylanıslı, sebebi hár qanday pánni oqıtıw usılı sol pánniń mazmunı, sistemasın oqıw -chilar tárepinen ózlestirilip alınıwına hizmat etedi. Sonday eken, pedagogika páni balalar anatomiyası, fiziologiyasi, balalar gigienası hám pediatriya sıyaqlı pánler menen de mutsahkam baylanısda, bul pánler bir-birine bekkem baylanıslı.
Túrli tarawda bilim alıwshı oqıwshılardı oqıtıw hám tárbiya -lashning teoriyalıq hám de ámeliy táreplerin pedagogika páni tar-moqlari kórsetip beredi. Pedagogikanıń tómendegi tarmaqları ámeldegi:
 umumiy pedagogika (mektep jasındaǵı oqıwshılardı tárbiyalaw hám oqıtıw haqqında );
 maktabgacha tárbiya pedagogikası (mektepge shekem jas daǵı balalardı tárbiyalaw menen shuǵıllanadı );
 madaniy-oqartuv pedagogikası (mádeniy-aǵartıwshılıq islerdi basqarıw máselelerin úyrenedi);
 kasb-óner tálimi pedagogikası ;
 harbiy pedagogika (armiya sárdarları hám oqıwshıların watanımızdıń dańq hám ataqı hám ornomusi ushın jetik gúressheń, hár biy qural-jaraqlardan nátiyjeli paydalana alatuǵın jaslardı tar biyalash baǵdarı );
 oila pedagogikası ;
 mahsus pedagogika (oligofreno-aqli hálsizlerge, tiflo-kózi ajiz balalarǵa tárbiya beriw), metodika.
Zamanagóy pedagogika socialliq ómir iskerlik tarawılarında iskerlik soqır-satayotgan shahslarni bazar ekonomikası sharayatında básekine bar-shıdam bere alatuǵın, yukasak sanalı, mutsaqil llkrlay alatuǵın, hulq-atvori menen ózgelerge ibrat bolatuǵın bilimli, kámal insan etip tárbiyalaw sıyaqlı zárúrli máselelerdi sheshiwi kerek.
MUSTAQIL IShLASh UChUN TOPShIRIQLAR
1. Tómendegi «..donolar bisotidan..» dep atalmish gúrrińtlardan úzindilerdi oqiń hám baqlaw etiń.
Ílım úyreniw pazıyletleri haqqında
Allanıń jerdegi elshisi Rasulullo aytmishlarki, ılım o'rga^ ósindi hár bir mo'min hám muslima ushın farz bolıp tabıladı. Ílım izleniwshii ushın bolmıs janzat, hátte teńizdegi balıqlar da (óz) gúnálerin sorap itsig'for aylaydilar.
Ílım sıyınıwdan ábzal bolıp tabıladı, sebebi ol dinni tutıp turıwshı bolıp tabıladı. Bilim olmoq eki taypaǵa bolınur, yaǵnıy biri shın qálbinen ilmga tashnalikdur, bul paydalı ilmdur. Bunday ılım kisi ómirin toabad nurafshan qiladur. Ekinshi túrdegi ılım bolsa tek tildegidur.

2. Parasat ushın is haqı

Bir sawdagerdiń eki xatkeri bar eken. Sawda -kommerciya jumıslarında barlıq jumıslardı hár ekewi de birdey orınlawar, sawdagerge sidqidildan hizmat qılıwarkan. Lekin is haqı máselesinde ádewir parq bolıp, biri kóp, biri bolsa azraq aqsha alar eken. Bul jaǵday ádewir dawam etibdi. Is haqısı az xatker talay waqıt hojasining awızın poylab yuraveribdi. Biraq sawdager bul haqqında hesh da gáp ochmas, hár kúni ádetdegi óz jumısları menen gúmira bo'lar eken.
Taqat kesesi tolǵan xatker bir kún payıt tawıp júregindegi dardini hojasiga to'kib salıpdı.
- Mine neden berli indemey hámme jumıslarıńızdı etip kelyapman. Qosjaqpaslıq etip, qandayda bir wazıypadan moyin tovlagan jerim joq. Anavi xatker menen atqaratuǵın jumısımızda sonsha ku-zatib qandayda bir farqni anglay almaedim. Lekin is haqısımız nege túrlishe ekenligine hesh aqlim etpeyotir,- depdi.
Hoja xatkerdiń sózin esitip miyig'ida kulipdida, onıń dawası tuwrı ekenligin tán olibdi jáne bul haqqında keyin gáp-lashajagini aytıp, házir zárúr bir jumıstı ótew etip keliwin buyıribdi.
 Bas utsiga! - depdi xatker móxminsip ornınan turarkan.
 Bolmasa esitiń - depdi hoja.- Karvonsaroyga Bog'doddan sawdagerler túsiwibdi. Barıp olardan so'rang -ne, bisotlarida bahmal shúberegi bar ekenbe?
Xatker kókirekine kaftini qoyıp : «Ho'p boladı», depdi hám hojasi janından shıǵıpdı. Hesh qansha waqıt ótpey, ol karvonsaroyga barıp kelipti.
 Taqsir, bog'dodlik sawdagerlerde bahmal shúberek bar eken! - depdi.
 Reńi qanday eken bilmadingizmi? - depdi hoja.
 Joq! Reńin so'ramabman.
 Reńin bilip keling! - dep buyıribdi hoja xatkerge.
Xatker taǵı karvonsaroyga qaray ketibdi hám pursat ótip taǵı hojasi janına kirip kelipti.
 Bildim, taqsir! Reńin sorap bildim! Pitsamagiz eken, bahmal reńi!
 Yaqshi,- depdi hoja.
 Bahmalning gazın qansha turadınan sotarkanlar Bog'dodlik biradarlar?
Tili lol xatker bahmal bahasın bilip keliw ushın taǵı karvonsaroyga zing'illabdi hám ol erdan. bahmal bahasın da anıqlap kelipti. Lekin hojasi tushmagur xatkerge taǵı : «Hámmesi bolıp qansha bahmallari bar eken, bilmadingizmi? »- degen sorawdı kese etip, onı tartısta jeńilgen etibdi. Xatker bahmalning qansha ekenligin bilip keliw ushın taǵı karvonsaroyga junayotgan eken, hoja onı to'h-tatibdi.
 To'htang,- depdi hám ekinshi xatkerdi shaqırtirib, birinshi xatkerge aytqan datslabki tapsırmanı aytıpdı. Ekinshi xatker de karvonsaroyga qaray ketibdi hám bir pursat ótkennen, hoja hám birinshi xatker otırǵan erga kirip kelipti.
 Tuwrı taqsir! Karvonsaroyga Bog'doddan sawdagerler kelisipdi. Bisotlarida bahmal shúberekleri de júdá kóp emiw,- depdi.
 Reńi qanday eken onıń?
 Reńi pitsamag'iz, sapası da saz ásbapları!
 Hár gazın neden deyiwip atır?
Ekinshi xatker bahmal bahasın da anıq aytıp beripdi. Ol hojasining «Hámmesi bolib qansha bahmallari bar eken? » degen sorawına da anıq juwap etipdi.
Sol waqıttan hoja ekinshi xatkerdiń hizmati ushın oǵan minnetdarshılıq aytıp, juwap beripdi hám birinshi xatkerge yuzlanibdi:
- Xatkerm, endi tushungandirsiz, is haqısıngizdagi parq sebebin?
Is haqı belgilewde hodim parasatı da itibarda tutilur. Kisi parasatınıń is haqısı bahasız bolıp tabıladı!- depdi.
Soraw : 1) Usı gúrrińt ne ushın sonday atalǵan? Pikirińizdi anıqlama berb beriń. 2) Mutsaqil pikirleytuǵın insan bolıp qáliplesiwde parasattıń ornı qanday? Sizdiń pikiringizcha, halq mápin kózleshda, watan gúlleniwin kóteriwde mutsaqH pikirlew kónlikpeleri zárúrmi? Juwabıńızdı tiykarlab beriń.

Ádebiyatlar

1. Karimov I. A. Bárkámal áwlad - Ózbekitson rawajlanıwınıń tiykarı.- T.: «Shıǵıs», 1998.
2. Zimnyaya I. A. Pedagogicheskaya psihologiya.- M., «Logos», 2002, 7-11-betlar;
3. Pedagogika. Munawarov redakciyası otsida),-T: «Oqıtıwshı», 1996. 3-9 -betlar. Podlasiy I. P. Pedagogika.- M.: «vlados», 2003. 10 -11-betlar.
4. Tursunov I. Y., Nıshanaliev Ol. Pedagogika stul.- T.: «Oqıtıwshı», 1997. 7-26 - betlar.
5. Ǵulomov S. S. Tálim sistemasına ahborot-kommunikatsiya tehnologiyalarini keń engiziw degi srategik hám utsuvor j