1. Butun olam tortishish qonuni. Gravitatsion doimiy Og’irlik kuchi va vazn, vaznsizlik

Agar Yerning uz uki atrofida aylanishini e’tiborga olmasak Yerning sirtida og’irlik va tortishish kuchlari teng bo’ladi, ya’ni
bu yerda M – Yerning massasi, R – jism va Er markazi orasidagi masofa. Agar jism Yer sirtidan h balandlikda joylashgan bo’lsa bo’ladi. Bu yerda R_o – Yerning radiusi. Demak Yerning sirtidan uzoqlashgan sari og’irlik kuchi kamaya boradi.

 Jismning vazni deb Yerga tortilishi natijasida vujudga keladigan va uni erkin tushishdan saklab turgan tayanchga yoki ilgakka ko’rsatadigan bosim kuchiga aytiladi.

Jismning vazni u erkin tushish tezlanishidan farqli tezlanish bilan haraktlangandagina, ya’ni unga og’irlik kuchidan tashqari boshqa kuchlar ham ta’sir etgandagina namoyon bo’ladi. Boshqa hollarda esa u og’irlik kuchiga teng bo’ladi.

 Jismning vaznsizlik holati deb uning faqatgina og’irlik kuchi ta’siridagi harakat holatiga aytiladi. Yerga bog’langan sanoq sistemasida og’irlik kuchi doimo ta’sir ko’rsatadi, vazn esa jismga og’irlik kuchidan tashqari boshqa kuchlar ham ta’sir etgandagina namoyon bo’ladi. Bu kuchlar ta’sirida jism g ga teng bo’lmagan  tezlanish bilan harakat qiladi.

Yerning tortish maydonida jism tezlanish bilan harakatlanayotgan bo’lsa unga og’irlik kuchi  dan tashqari yana birorkuch ham ta’sir etadi. Nyutonning ikkinchi qonuniga muvofiq jism aynan shu kuchlar yig’indisi ta’sirida  tezlanishni oladi.

Ushbu ifodadan jismning vazni

Agar jism og’irlik kuchi maydonida harakatlanayotgan bo’lsa, unda  va
ya’ni jism vaznsiz holatda bo’ladi.

  Kosmosda erkin harakatlanayotgan jismlar uchun gq0 ligidan ular vaznsizlik holatida deyiladi.

Jism vaznining ortishi va kamayishi.  

Jismning vazni uchun yozilgan ifodani chuqurrok tahlil qilaylik.

Kavs ichida erkin tushish tezlanish  va jismning tezlanish  larning vektorial ayirmasi turibdi. Demak  dan boshlab jismning vazni namoyon bo’la boshlaydi va  ga o’zgaradi. Ya’ni vaznsizlana boradi.

Jism  yo’nalishida (ya’ni pastga qarab) tezlanish bilan harakatlana boshlasa uning vazni  ga kamayadi.

Liftda pastga tushayotgan kishi lift tezlanish bilan harakatlangan dastlabki lahzada, aynan vaznining kamayishi natijasida go’yoki o’zini yengillashgandek sezadi.

Endi tezlanish  ning yo’nalishi erkin tushish tezlanishi  ning yo’nalishiga qarama-qarshi bo’lgan holni qaraylik.Bunda  ning qiymati  ga qo’shiladi, ya’ni

bo’ladi. Demak  dan boshlab jismning vazni ga ortadi, ya’ni vaznning ortishi kuzatiladi.

Liftda yuqoriga ko’tarilayotgan kishi, lift tezlanish bilan harakatlangan dastlabki lahzada, aynan vaznning ortishi natijasida go’yoki o’zini og’irlashgandek sezadi.

3. Kosmik tezliklar. Jismning Yer sirti yaqinida aylana bo’ylab harakatlanishi uchun zarur bo’lgan v₁ gorizontal tezlikka birinchi kosmik tezlik deyiladi.