1 Buxgalteriya hisobining paydo bo‘lishi va rivojlanishi

61.Tovar-moddiy zaxiralarni turkumlash va baholash  
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida korxonalardatovar-moddiy
zaxiralaridan foydalanish ustidan nazoratni kuchaytirish, ularningoqilona 
sarflanishiga rioya qilish, mahsulot tannarxida moddiy xarajatlarning salmog‘ini 
minimallashtirish masalalariga alohida e’tibor beriladi.
Tovar-moddiy zaxiralar tarkibi 
Ishlab chiqarish zaxiralari
– xo‘jalik yurituvchi subyektda keyinchalik qayta 
ishlashga yo‘naltirilgan sotib olingan yoki mustaqil ravishda tayyorlangan 
buyumlardir. TMZlar quyidagilarning eng pasti bo’yicha baholanadi:- Haqiqiy tannarxida- Sotishning sof qiymatida;BHMS bo‘ycha;TMZlar quyidagilarning eng pasti bo’yicha baholanadi: - Haqiqiy tannarxida; Sotishning sof qiymatida; MXHS bo‘ycha Uzoq muddatliaktivlartarkibidan tovar-moddiy zaxiralar tarkibiga o‘tkazilgan aktivlarning tannarxi ushbu uzoq muddatli aktivlarning balans (qoldiq) qiymati bo‘yicha belgilanadi
- bojxona bojlari va yig‘imlari;- tmzni xarid qilish bilan bog‘liq bo‘lgan soliq va yig‘imlar summalari;- tmz ta'minotchi va vositachi tashkilotlar orqali xarid qilinganda ularga to‘lanadigan to‘lovlar (vositachilik haqi);- tmzni xarid qilish bilan bog‘liq bo‘lgan tmzni sertifikatlash va ularni texnik shartlarga muvofiq sinash bo‘yicha xarajatlar


62.Tovar-moddiy zaxiralarni hisobga olish tizimlarBuxgalteriya hisobi to'g'risidagi nizomga muvofiq "Tovar-moddiy boyliklarni hisobga olish aktivlar tovar-moddiy zaxiralar (MPZ) sifatida buxgalteriya hisobiga qabul qilinadi: sotish, ishlarni bajarish, xizmatlar ko'rsatish uchun mo'ljallangan mahsulotlar ishlab chiqarishda xom ashyo, materiallar sifatida foydalaniladi; tashkilotning boshqaruv ehtiyojlari uchun foydalaniladi; sotish uchun mo'ljallangan. MPZ joriy aktivlarning quyidagi guruhlarini o'z ichiga oladi: materiallar - mehnat ob'ektlari bo'lgan tovar-moddiy zaxiralarning bir qismi, mehnat vositalari va ishchi kuchi bilan birgalikda ular bir marta foydalaniladigan tashkilotning ishlab chiqarish jarayonini ta'minlaydi. Ular ishlab chiqarish tsiklida to'liq iste'mol qilinadi va o'z qiymatini ishlab chiqarilgan mahsulot (bajarilgan ish, ko'rsatilgan xizmatlar) qiymatiga to'liq o'tkazadi;inventar va uy-ro'zg'or buyumlari - 12 oydan ortiq bo'lmagan yoki 12 oydan oshmagan bo'lsa, oddiy operatsion tsikl uchun mehnat vositasi sifatida foydalaniladigan tovar-moddiy zaxiralarning bir qismi; tayyor mahsulot - sotish uchun mo'ljallangan va ishlab chiqarish jarayonining yakuniy natijasi bo'lgan tovar-moddiy zaxiralarning bir qismi;tovarlar - qo'shimcha ishlov bermasdan sotish yoki qayta sotish maqsadida yuridik shaxslardan sotib olingan tovar-moddiy boyliklarning bir qismi.; moddiy boyliklar harakati bo'yicha barcha operatsiyalarni to'g'ri va o'z vaqtida hujjatlashtirilgan rasmiylashtirish;moddiy boyliklarni qabul qilish va sotib olishni nazorat qilish;moddiy boyliklarni saqlash joylarida va qayta ishlashning barcha bosqichlarida saqlanishini nazorat qilish;keraksiz va foydalanilmayotgan materiallarni aniqlash, ularni realizatsiya qilish ustidan tizimli nazoratni amalga oshirish;tovar-moddiy zaxiralarni etkazib beruvchilar bilan o'z vaqtida hisob-kitob qilish. 63.Materiallar kirimi va sarflanishini hisobga olish hamda xujjatlashtirish Korxonaga tegishli bo‘lgan xom-ashyo, materiallar, yoqilg‘i, ehtiyot qismlar, butlovchibuyumlar, sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar, konstruktsiyalar, detallar, idishbob materiallar, inventarlar, xo‘jalik jihozlari va qiymatliklarning mavjudligi va harakati to‘g‘risidagi axborotlarni umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi: 1010-“Xom-ashyo va materiallar”
1020-“Sotib olinadigan yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi qismlar
1030-“Yoqilg‘i
1040-“Ehtiyot qismlar”
1050-“Qurilish materiallari”
1060-“Idish va idishbop materiallari
1070-“Chetga qayta ishlash uchun berilgan materiallar”
1080-“Inventar va xo‘jalik anjomlari”
1090-“Boshqa materiallar”.
Ushbu hisobvaraqlarning debetida ishlab chiqarish zaxiralarining ko‘payishi, kreditida esa ularning ishlab chiqarish va boshqa maqsadlar uchun sarflanishi aks ettiriladi.