1. Чаноқ камари суяклари

Б) Болдир суяги, ёшга доир хусусиятлари. 

Boldir suyaklari ikkita uzun naysimon: medial tomonda katta boldir va

lateral tomonda kichik boldir suyaklaridan tashkil topgan.

Katta boldir suyagining (tibia, 24-a rasm) tanasi va ikki uchi tafovut

qilinadi. Uning yuqori (proksimal) uchi kengaygan bo'lib, ichki va tashqi

do'ngsim on o'sim tasi (condulus medialis, condulus lateralis) bor. Bu

osimtalaming ustki tomonida son suyagini pastki uchi bilan bo'g'im hosil

qiluvchi botiqroq ustki bo'g'im yuzasi (facies articularis superior) joylashgan.

Katta boldir suyagining do'ngsimon o'simtalarining bo'g'im yuzasi o'zaro

do'nglararo tepalik (eminentia intercondularis) bilan ajralgan. Bu ichki va

tashqi bo'rtiqlarga (tuberculum intercondularae medialis et lateralis)

bo'linadi. Do'ngsim on o'simtalararo tepalikning oldingi yuzasida oldingi

chuqurcha (area intercondularis anterior), orqa yuzasida esa orqa chuqurcha (areaintercondularis posterior) bor. Tashqi do'ngsimon o'simtaning lateral tomonida

biroz orqaroqda kichik boldir suyagi birlashadigan kichik boldir bo'g'im yuzasi

(facies articularis fibularis) joylashgan. Katta boldir suyagining tanasi (corpus

tibiae) uch qirrali. Oldingi qirrasi (margo anterior) o'tkir bo'lib, teri ostida

bilinib turadi. U yuqori tomonda kengayib, sonning to'it boshli mushagi birikadigan

katta boldir suyagi bo'itig'ini (tuberositas tibiae) hosil qiladi. Medial qirra (margo

medialis) biroz to'mtoq. Lateral qirra kichik boldir suyagiga qaragani uchun

suyaklararo qirra (margo interossea) deyiladi. Katta boldir suyagini uchta yuzasi

tafovut qilinadi Medial yuzasi (facies medialis) silliq bevosita teri ostida joylashgan.

Lateral yuza (facies lateralis) va orqa yuzasi (facies posterior) mushaklar bilan

qoplangan. Orqa yuzasida tashqi do'ngsimon o'simtaning orqa chekkasidan pastga va

ichkariga qiya yo'nalgan kambalasimon mushak chizig'i (linea m. solei) o'tib,

undan shu nomli mushak boshlanadi. Bu chiziqdan pastroqda oziqlantiruvchi

teshik (foramen nitricum) bor.

Katta boldir suyagining pastki (distal) uchi kengaygan va to'rtburchak

shaklda. Katta boldir suyagi pastki uchini lateral tom onida kichik boldir

suyagi bilan birlashishi uchun kichik boldir o'ymasi (incisura fibularis); medial tom onida ichki to ‘piq (malleolus medialis) bo'lib, uning orqasida

orqa katta boldir mushagi payi o'tadigan to ‘piq egati (sulcus malleolaris)

mavjud. Medial to ‘piqni tashqi tomonida to‘piq bo‘g‘im yuzasi (facies

articularis malleoli) joylashgan, u burchak hosil qilib pastki b o ‘g‘im

yuzasiga (facies articularis inferior) o‘tadi. Bu yuzalar oshiq suyak bilan

bo‘g‘im hosil qilishda ishtirok etadi.

Kichik boldir suyagi (fibula, 24-a rasm) katta boldir suyagiga nisbatan

ingichka va ikki uchi yo'g'on bo'lib, yuqorigi uchida kichik boldir suyagi

boshchasi (caput fibulae) va uning uchi (apex capitis fibulae), medial

tomonida esa katta boldir suyagiga birikadigan kichik boldir suyagi boshchasining

bo'g'im yuzasi — facies articularis capitis (fibulae) joylashgan. Pastga

tom on boshcha torayib kichik boldir suyagi bo'ynini (collum fibulae)

hosil qilib suyak tanasiga o'tadi. Kichik boldir suyagining tanasi (corpus fibulae) uch qirrali, o'zining

bo'ylama o‘qi atrofida biroz buralgan. Tanada oldingi qina (margo anterior), orqa

qirra (margo posterior) va katta boldir suyagiga qaragan suyaklararo qirra (margo

interossea) tafovut qilinadi. Ular tashqi yuza (facies lateralis), orqa yuza (facies

posterior) va ichki yuza (facies medialis) ni bir-biridan ajratib turadi. Suyakning

pastki uchi kengayib, katta boldir suyagini medial to‘pig‘idan uzunroq bo'lgan

tashqi to‘piqni (malleolis lateralis) hosil qiladi. Tashqi to'piqning ichki tomonida

oshiq suyak bilan birlashadigan silliq bo'g'im yuzasi (facies articularis mal­

leoli), uning orqasida esa kichik boldir mushaklari payi o'tadigan lateral to'piq

chuqurchasi (fossa malleoli lateralis) bor.

С) Оёқ панжаси суяги, ёшга доир хусусиятлари. 

Oyoq panjasi suyaklari (ossa pedis, 25-rasm) xuddi qo'l panjasiga

o'xshab kaft oldi suyaklari, oyoq kafti suyaklari va oyoq panjasi barmoq

suyaklaridan iborat.

Kaft oldi suyaklari (ossa tarsi) ikki qator (25-a rasm) joylashgan 7 ta

g'ovak suyakdan iborat. Orqa (proksimal) qatorda 2 ta katta: oshiq va tovon

suyaklari, oldingi (distal) qatorda qayiqsimon, lateral, oraliq, m edial

ponasimon va kubsimon suyaklar bor.

Oshiq suyak (talus) yirik bo'lib, uning boshchasi (caput tali), tanasi

(corpus tali) va ularni biriktirib turuvchi to r bo'yni (collum tali)

tafovut qilinadi. Oshiq suyakning tanasi eng katta qismi. Uning yuqori qismida

g'altaksim on hosila (trochlea tali) bo'lib, uning uchta bo'g'im yuzasi

ko'rinadi, ulardan yuqori yuzasi (facies superior) katta boldir suyagining

pastki bo'g'im yuzasi bilan, qolgan ikkitasi yon tom onda joylashgan medial

ва lateral to'piq yuzalari (facies malleolaris medialis et lateralis) shu

nomdagi to'piq yuzasi bilan bo'g'im hosil qiladi. Lateral to ‘piq yuzasi medialiga nisbatan katta bo'lib oshiq suyakning

lateral o'simtasigacha (processus lateralis tali) yetib boradi. G ‘altakning

orqasidagi orqa o'sim tani (processus posterior tali) bosh barm oqni

bukuvchi uzun mushak payi medial va lateral do'nglikka (tubertculum

mediale et laterale) bo'ladi.Oshiq suyakning pastki yuzasida tovon suyagi

bilan birlashadigan uchta: oldingi, o'rta va orqa bo'g'im yuzalari (facies

articularis calcanea anterior, media et posterior) bo'lib, o 'rta va orqa

bo'g'im yuzasi o'rtasidan egat (sulcus tali) o'tadi. Oshiq suyak boshchasi

oldinga va medial tom onga yo'nalgan, unda qayiqsimon suyak bilan

birlashadigan bo'g'im yuzasi (facies articularis navicularis) bor.

Tovon suyagi (calcaneus) oyoq panjasidagi eng katta suyak. U oshiq

suyakning ostida joylashgan, uning tanasi orqa tomonda tovon suyagi do'ngligim

(tuber calcanei) hosil qiladi. Uning ustki yuzasida oshiq suyak bo'g'im

yuzalariga mos 3 ta: oldingi, o'rta va orqa oshiq suyagi bo'g'im yuzalari

(facies articularis talaris anterior, media et posterior) bor. O 'rta va

orqa bo'g'im yuzalari o'rtasida tovon suyagi egati (sulcus calcanei), oshiq

suyak egati bilan kaft oldi kovagini (sinus tarsi) hosil qiladi. Suyakning

medial yuzasida oshiq suyakni ko'tarib turuvchi o'sim ta (sustentaculumtali) bo'lib, uning lateral yuzasida uzun kichik boldir mushak payi egati (sulcus

tendo m. peronei longi) o'tadi. Suyakning old uchida kubsimon suyak bilan

birlashadigan kubsimon bo'g'im yuzasi (facies articularis cuboidea) bor.

Qayiqsimon suyak (os naviculare) medial tom onda oshiq suyak bilan

uchta ponasimon suyaklar o'rtasida joylashgan. Uning proksimal botiq yuzasi

oshiq suyak boshchasi bilan birlashadi. Distal yuzasi uch qismga bo'lingan

bo'lib ponasim on suyaklar bilan birikadi. Suyakning ichki chekkasida orqa

katta boldir mushagi birikadigan qayiqsimon suyak do'm bog'i (tuberositas

ossis navicularis) bor.

Ponasimon suyaklar (ossa cuneiformia) oyoq kaftining medial chekkasida

qayiqsimon suyak bilan I—III kaft suyaklari o'rtasida o'mashgan. Ulaming

eng kattasi medial ponasimon suyak (os cuneiforme mediale) I kaft suyagi

asosi bilan, oraliq ponasimon suyak (os cuneiforme intermedium) II kaft

suyagi bilan, lateral ponasimon suyak (os cuneiforme laterale) III kaft

suyagi bilan bo'g'im hosil qiladi.

Kubsimon suyak (os cuboideum) lateral tom onda tovon suyagi bilan

IV—V kaft suyaklari o'rtasida joylashgan bo'lib, ular bilan birlashadigan

bo'g'im yuzalari bor. Bundan tashqari, uning medial tom onida tashqi

ponasimon suyak bilan birlashadigan bo'g'im yuzasi mavjud. Kubsimon

suyakning pastki tom onida kubsimon suyak bo'rtig'i (tuberositas ossis

cuboidea), uning oldida uzun kichik boldir mushagining payi o'tadigan

egati (sulcus tendo m. peronei longi) joylashgan. Oyoq kafti suyaklari (ossa metatarsalia) 5 ta kalta naysimon suyakdan

iborat. I kaft suyagi qisqa va yo'g'on, II kaft suyagi esa eng uzun. Oyoq kafti

suyaklarida tanasi (corpus), boshchasi (caput) va asosi (basis) tafovut

qilinadi. Ulam ing tanasi prizma shaklida, qavariqligi kaft ustiga qaragan. I

kaft suyagining asosi medial ponasimon suyak bilan, II va III kaft suyaklari

asosi oraliq va lateral ponasimon suyaklari bilan, IV va V kaft suyaklari asosi

esa kubsimon suyak bilan bo'g'im hosil qiladi. V kaft suyagining tashqi

tom onida qisqa kichik boldir mushagi birikadigan V kaft suyagi do'm bog'i

(tuberositas ossis metatarsals V) joylashgan.

Oyoq kafti suyaklari diafizlarida suyak nuqtasi homila hayotining 3-oyida

paydo bo'ladi. Yangi tug'ilgan chaqaloq oyoq kafti suyaklari katta odam suyaklariga

nisbatan qisqa, diafizi suyaklanib bo'lgan, uchlari katta va tog'aydan iborat. Kaft

suyaklari epifizlarida 3 yoshda faqat bitta uchida qo'shimcha suyak nuqta ko'rinadi,

bu nuqta I kaft suyagining proksimal uchida, qolgan kaft suyaklarini distal

uchida paydo bo'ladi. Suyaklaming ikkinchi uchi esa tanasidagi suyak nuqta

hisobiga suyaklanadi. Epifizlar tanasi bilan 12—16 yoshlarda birikadi.

Oyoq panjasi barmoq suyaklari (ossa digitorum pedis) qo'lga nisbatan

qisqa va yo'g'on. II—V barmoqlar uchta (proksimal, o'rta va distal), I barmoq

(hallux) esa ikki: proksim al va distal falangalardan iborat. Barm oq

falangalarining tanasi (corpus phalangis), boshchasi (caput phalangis)

va asosi (basis phalangis) tafovut qilinadi. Proksimal va o'rta falangalaming

tanalari kaft orqasi tomonga biroz qavargan. Proksimal falangalaming asosida

kaft suyagi boshchasi bilan bo'g'im hosil qiladigan yassilashgan chuqurcha,

o 'rta va distal falangalaming asosida undan yuqorigi falanga bilan bo'g'im

hosil qiladigan, qirra bilan bo'lingan ikkita yassi yuza bor. Distal falangalarda

do'm boqcha (tuberositas phalangis distalis) mavjud.



2. Чаноқ ва оёқ суякларининг рентгеноанатомияси.

Chanoq va chanoq-son bo'g'im i sohasini old

to'g'ri rentgenogrammasida yonbosh suyagining tanasi, qanoti, qirrasi va

dumg'aza suyagi bilan birikkan quloqsimon yuzasi tafovut qilinadi. Shuningdek

pastki bel umurtqalari, dumg'aza va dum suyaklari va simfiz aniqlanadi. Yonbosh

suyagi qanoti bir хД tarkibli g'ovak moddasi bo'lgan keng qatlamli suyak

soyasini beradi. Yonbosh suyagi qinasi oldinda oldingi o'simta bilan tugaydigan

bukilgan g'adir-budir chiziq shaklida.

Qov suyagi uning burchak ostida joylashgan ustki va pastki shoxlarini

aniq ko'rinishi shaklidagi qorong'ilashgan hoshiya kabi kuzatiladi.

O 'tirg'ich bo'rtig'i notekis soya beradi. Yopqich teshik, odatda, oval

yoki uchburchak shaklida. Qov suyaklari o'rtasida har xil kenglikdagi notekis

ko'rinishli rentgen yorig'i aniqlanadi.

Chanoq suyagi uchta asosiy va bir nechta qo'shimcha suyak nuqtalardan

suyaklanadi. Birinchi asosiy suyak nuqtasi homila hayotining 4-oyida o'tirg'ich,

5-oyda qov suyagi tanasida ikkinchi va 6-oyda yonbosh suyagi tanasida uchinchi

suyak nuqtasi paydo bo'ladi. Bola tug'ilish davrida suyak tanalari sirka kosachasi

sohasida o'zaro Y shaklidagi tog'ay qatlam bilan ajragan holda bo'ladi.

Yangi tug'ilgan chaqaloqning yonbosh suyagi tog'ay va suyakdan iborat

bo'lib, uning qanoti — relyefi yaxshi bilinmaydi. Suyak tanasi n o to 'g 'n

shaklda bo'lib, u sirka kosachasining yuqori qismini hosil qiladi. O 'tirg'ich

suyagining tanasi va shoxi suyaklangan. Tanasi sirka kosachasining pastki orqa

qismini hosil qiladi. Qov suyagining tanasi va yuqorigi shohi suyaklangan

bo'lib, pastki shoxiga suyaklanish jarayoni tarqayotgan bo'ladi. Qov suyagi

tanasi sirka kosachasining pastki oldingi qismini hosil qiladi. Sirka kosachasi

tashqi tomondan tog'ay bilan qoplangan. Uning qirrasiga tog'ay bo'g'im labi

birikkan; kosacha tubida suyaklaming birikkan joyida Y-simon tog'ay bo'lib,

uning qalinligi turlicha.

Erta bolalik davrida chanoq suyagini o'sishi va suyaklanishi tezlashib, yonbosh

suyagi qanoti S shaklini oladi va yonbosh chuqurchasi paydo bo'la boshlaydi.

Qov suyagining pastki shohi suyaklanib, o'zaro 1—2 m m qalinlikdagi tog'ay

qatlam bilan ajralib turadi. Bolalikning birinchi davrida chanoq suyagi 1,5—2

marta kattalashadi, ikkinchi davrida esa o'sish sekinlashadi. Uning relyefi

shakllanib, o'tirg'ich va qov suyaklarining shoxlari o'zaro qo'shiladi. Yonbosh

suyagi qirrasida, o'simtalarida, quloqsimon yuzasida, o'tirg'ich va qov

bo'rtiqlarida ikkilamchi suyak nuqtalari paydo bo'ladi.

Balog'at davrida yonbosh, qov va o'tirg'ich suyaklari o'zaro birikib yagona

suyakni hosil qiladi. Qo'shimcha suyak nuqtalari chanoq suyagi bilan 22—25

yoshlarda qo'shiladi. Son suyagi boshchasi sham ing 3/4 qismiga

teng, yumaloq shaklda. Tashqi ko'rinishi tekis, aniq, chuqurchasining

chekkalari notekis, kichik botiqlik shaklida aniqlanadi. Suyak boshchasi soyasi

uning bo'yni soyasiga o‘tib ketadi. G'ovak moddaning tarkibi boshchasi va

bo‘ynida yaxshi bilinadi.

Suyak diafizi tarkibida zich modda ancha keng va quyuq soya beradi. Son

suyagining pastki uchi kengaygan bo'lib, uning do'ngsimon o'sim talararo

o'ymasi yaxshi ko'rinadi. G'ovak modda yirik katakchali tarkibga ega bo'lib,

bo'ylama suyak to'sinlari ko'proq.

Son suyagining birinchi suyak nuqtasi uning tanasida homila hayotining

2-oyida paydo bo'lsa, bola tug'ilishidan awal uning pastki epifizida ikkinchi

suyak nuqta vujudga keladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqning son suyagi (23-d

rasm) nisbatan qisqa bo'lib, uchlari katta va tog'aydan iborat. Diafizi to'g'ri,

suyaklanib bo'lgan. Ilik kanali tor. Suyak tanasining dumba g'adir-budirligi va

linea aspera si o'm ida ingichka tog'ay hoshiya joylashgan. Son suyagining

bo'yni silindr shaklida bo'lib, qisqa, tana bilan birikish burchagi 150° bo'ladi.

Suyak boshchasi aylana shaklida bo'lib, u tog'aydan iborat. Katta va kichik

ko'stlari tog'ay bo'lib, bir-biriga yaqin joylashgani uchun ko'stlararo qirra

qisqa. Suyakning pastki uchi ham tog'ay. Do'ngsimon o'simtalari o'zaro teng

bo'lib, do'ngsimon o'simtalararo chuqur keng va yuza. Bola 4—6 oyligida

suyak boshchasida suyak nuqtasi paydo bo'ladi. Bola hayotining birinchi yilida

suyak qismlari bir xil o'smaydi, u kattalamikiga o'xshash shaklga ega bo'ladi.

Erta bolalik davrida suyak tanasi va bo'yni tez o'sib uning hajmi ikki baravar

ortadi. Tana egriligi yaxshi bilinib, bo'yni silindrsimon shaklni oladi. Ilik

kanali tananing o'rta qismini egallaydi. Pastki uchidagi suyak nuqtasi kattalashib,

ikkala do'ngsimon o'simtaga yoyiladi. Bolalikning birinchi davrida suyakning

hamma qismlari bir tekis o'sadi va katta ko'stda suyak nuqtasi paydo bo'ladi.

Bolalikning ikkinchi davrida esa suyak nuqtasi kichik ko'stda yuzaga keladi. Bola

16 yoshga yetganida epifiz va apofizlami suyaklanishi tugallanadi. 18—20 yoshda

yuqori uchi, 20-24 yoshda esa pastki uchi tanasi bilan birikadi. Old to‘g‘ri rentgenogrammada boldir suyaklari

bir-biriga parallel joylashgan. Katta boldir suyagi to ‘g‘ri chiziqli o ‘qqa ega.

Uning tashqi va ichki do‘ngsimon o'simtalari va do'nglararo tepaligi yaxshi

ko'rinadi. Katta boldir suyagining proksimal uchi yupqa zich modda qatlami

bilan qoplangan. Uning yuqori epifizi va metafizidagi g‘ovak moddada suyak

to'sinlari asosan vertikal yo'nalishda bo'ladi. Diafizning bor bo'yicha epifizlaiga

tom on kengaygan suyak iligi kanali yorig'i ko'zga tashlanadi. U ni ichki

tom ondan bo'g'im uchlariga qarab yupqalashuvchi bir xil qalinlikdagi

zich modda qatlami o'ragan. Katta boldir suyagi pastki epifizi g'ovak moddasida

suyak to'sinlari asosan vertikal yo'nalgan bo'lib, faqat uning bo'g'im

chekkasida gorizontal dastalar uchraydi. Katta boldir suyagi zich moddasi

oldingi tom onda oldingi qirra hisobiga qalin, tashqi ko'rmishi to'lqinsimon,

yuqori tom onga katta boldir g'adir-budirligiga o'tib ketadi; orqa yuzasida

zich qavat silliq. Old to'g'ri rentgenogrammada kichik boldir suyagi

biroz S-simon yoki ravoqsimon bukilgan. Uning zich qavati va suyak iligi

kanali kengligi juda o'zgaruvchan. Yon rentgenogrammada oshiq va tovon suyaklari

xuddi bo'ylama kesma shaklida bo'lib, oshiq suyakda uning asosiy qismlarining

tashqi chegarasi; tovon suyagida uning bo'g'im yuzasi joylashgan oldingi

qismining tashqi chegarasi aniq ko'rinadi. Suyakning pastki yuzasi yupqa

qavat zich m odda bilan qoplangan bo'lib, uni tashqi chegarasi ko'pincha

g'adir-budur bo'ladi. Tovon dongiigining zich moddasi esa qalin. Oshiq va

tovon suyaklari tanasi o'rtasida noto'g'ri to'rtburchak shaklidagi yorug'lik

tovon sinusi ko'rinadi. Oyoq kaftining old to'g'ri tasvirida ichki tom onda

joylashgan oshiq suyak boshchasi va tashqi tomonda joylashgan tovon suyagining

oldingi qism ini ko'rish mumkin. Oshiq suyak boshchasining yuzasi

ko'tarilgan, tovon suyaginiki esa biroz egarsimon bukilgan. Oshiq suyak

boshchasining oldida yarimoy shakldagi qayiqsimon suyak yotadi. Tovon

suyagi oldida oyoq panjasining tashqi tomonida joylashgan kubsimon suyak

kvadrat shaklga ega. Qayiqsimon suyak oldida ponasimon suyak joylashadi. Old to'g'ri rentgenogrammada kaft suyaklari va

barmoq falangalari aniq ko'rinishga ega. Kaft suyaklarining asosi bir-biriga

qavatlanadi. Kaft suyaklari va proksimal falangalar diafizlarida zich qatlam va

suyak iligi bo'shlig'i takomillashgan.