1. Dastlabki ijtimoiy-psixologik tasavvurlar va ularning namoyon bo‘lishi

4. Sotsial psixologiyaning Rossiyadagi rivojlanishi
Sobiq ittifoq davlatlarida, birinchi navbatda Rossiyada sotsial psixologiya 20-yillardan boshlab rivojlana boshladi. Bu borada rus sotsial psixologiya sining asoschisi deb haqli ravishda V.M.Bexterevni ko‘rsatish mumkin. U o‘zining refleksologiya nazariyasi doirasidan shaxs xulq-atvorining motivlarini tushuntirishga uringanlardan biridir. Uning fikricha, barcha ongli va ongsiz jarayonlar tashqi xulq-atvorda, harakatlarda ifodalanadi, shuning uchun ham tashqi harakatlarni, qiliqlarni, nutqni, tovushni o‘rganish orqali shaxsning o‘zini va bu harakatlarning sabablarini aniqlash mumkin. Bexterev qarashlaridagi kamchilik shu ediki, u o‘z ilmiy xulosalarida sotsiologiyani biologiya bilan, psixologiyani esa fiziologiya bilan aralashtirib yubordi, shu orqali shaxs va jamiyat taraqqiyotining universal qonunlarini topmoqchi bo‘ldi.
Bexterevdan keyingi olimlar, chunonchi, Y.Vasilyevning “biologik sotsiologiyasi” ham, M.A.Reystnerning “ommaviy psixologiyasi” ham, L.N.Voytolovskiyning “jamoa psixologiyasi” ham reflekslar qonunini mexanik tarzda ijtimoiy-psixologik jarayonlarni tushuntirishga ko‘chirish bo‘ldi, desak xato bo‘lmaydi.
20-30-yillarda bolalar va o‘smirlar ijtimoiy-psixologik taraqqiyotini o‘rganishga qaratilgan ikki yo‘nalish paydo bo‘ldiki, ular ham qator kamchiliklardan holi bo‘la olmadilar. Masalan, biologik yoki biogenetik nazariya tarafdorlari shaxsning shakllanishida irsiy va biologik nasliy omillar yetakchi rol o‘ynaydi, deb hisoblashsa (YE.Arkin, I.Aryamov va boshqalar), sotsiologik yoki sotsiogetik nazariyotchilar bu borada ijtimoiy muhit rolini nihoyatda katta ekanligini himoya qilib chiqdilar (S.Molojaviy, A.Zalkind va boshqalar).
30-yillarda A.S.Makarenko, A.Zalujniy, L.S.Vigotskiy, N.K.Krupskaya, M.Suxomlinskiy va boshqa qator olimlar o‘z nazariy qarashlarini marksizm bilan bevosita bog‘lab, jamoa va shaxs nazariyasini yaratdilar. Ular shaxsning shakllanishida ijtimoiy muhitning, jamoaning rolini, ta’lim-tarbiyaning ahamiyatini isbotlashga urindilar. 40-60-yillarda ijtimoiy-psixologiya taraqqiyotida nisbatan sokinlik davri bo‘ldi. Chunki psixologiya sohasida olib borilgan tadqiqotlar ichida ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar yo‘q hisob edi. Bu fan Rossiyada va boshqa sobiq ittifoqdosh respublikalarda 70-yillardan keyin keskin rivojlana boshladi. Bunda moskvalik va leningradlik (hozirgi Sankt-Peterburg) olimlar maktabi katta rol o‘ynadi. Agar Moskva shahrida, asosan, sotsial psixologiya bo‘yicha fundamental nazariy tadqiqotlar ko‘plab o‘tkazilib, unda hozirgi zamon ijtimoiy-psixologik tadqiqotlarning empirik qonunlari asoslari ishlab chiqilgan bo‘lsa, Sankt-Peterburgda ko‘proq tatbiqiy ilmiy tadqiqot ishlari olib borildiki, ular birgalikda minglab yosh ijtimoiy psixologlar avlodini tarbiyalab yetishtirdilar. Ular esa hayotimizga ilg‘or fikrlar va dalil tadqiqotlar bilan kirib kelib, hozirgi kun fanini dunyo miqyosida misli ko‘rilmagan darajaga ko‘tardilar. Lekin yuqorida aytib o‘tilganidek, Rossiyada Sotsial psixologiya ning rivojlanishida xorij psixologiyasining, ayniqsa Amerika Qo‘shma Shtatlari psixologiyasining ta’siri ancha sezilarlidir.