1. Etologiya fanining predmeti va uslublari haqida? Etologiya

40.O’zbekistonga chetdan uchib kelib qolib ketgan qushlar?. Darvin hayvonlarda tirik qolish bilan bog'liq bo'lmagan ko'rinish va funktsiyalar mavjudligini hisobga olish uchun jinsiy tanlanish nazariyasini taklif qildi. U ikkita umumiy tushunchalar ishtirok etganligini ta'kidladi. Birinchidan, ko'pgina turlarda erkaklarning kattaligi va sutemizuvchilarda shox va shoxlarning rivojlanishi kabi xususiyatlarning evolyutsiyasi, ularning urg'ochilarga jinsiy egalik qilish uchun erkaklar o'rtasidagi kurashlarda foydali ekanligi bilan izohlanishi mumkin edi. Bu tushuncha intraseksual seleksiya deb ataladi. Darvin jannat qushlarining dumlari va tovuslarning dumlari kabi rang-barang erkak tuzilmalari uchun ular turning urg'ochilarining juftlashish vaqtidagi jinsiy afzalliklarning jamlangan ta'siridan kelib chiqadi, deb taxmin qildi. Ushbu ikkinchi kontseptsiya epigamik tanlov deb ataladi. Ko'zga ko'ringan erkak o'zining nisbiy jismoniy tayyorgarligi haqida ma'lumot berishi ma'lum; ya'ni, uning boshqa ko'rsatuvchi erkaklarga nisbatan o'z genlarini keyingi avlodga maksimal darajada saqlab qolish qobiliyati. Uning rangining yorqinligi ham, u ko'tarilish chastotasi ham uning genlarining "sog'lom" shaxsni ishlab chiqarish samaradorligi haqida biror narsa aytadi. Ushbu korrelyatsiya sodir bo'lgandan so'ng, tanlov "eng mos" erkaklarni tanlashga qodir bo'lgan ayollarni afzal ko'radi. Qushlar, hasharotlar va boshqa ko'plab hayvonlarning qo'shiqlari o'z turlarining potentsial sheriklarini jalb qilish marosimining bir qismidir. Qo'shiqda faqat bitta tur vakillari tanishi mumkin bo'lgan o'ziga xos naqshlar berilgan va shuning uchun reproduktiv izolyatsiya mexanizmini ifodalaydi. Ushbu yozuv bir turdagi qo'shiqdir tsikada, qayd etilgan Yangi Zelandiya. Juftlik raqslari, ayollarni jalb qilish uchun erkaklarning qo'shiqlari yoki juftliklarning o'zaro qarashlari - bu tanib olish va reprduktiv izolyatsiyani ta'minlashga imkon beradigan odatiy uchrashish xatti-harakatlarining namunalari.
41.Fe`l atvorning qushlar hayotidagi ahamiyati? Fe’l-atvor – evolyutsion mexanizm hisoblanadi. Organizmlar, rivojlanishining boshidayoq tashqi muhit ta’siriga o’z munosabatini bildiradi. Lekin, bu eng oddiy usullarda amalga oshiriladi. Nerv sistemasi va sezgi organlari shakllana borgan sari organizm fe’l-atvori murakkablashib, beixtiyor harakatlar o’rnini aniq maqsad va yo’nalishga ega bo’lgan faoliyat bosadi. Shu o’rinda eng oddiy harakatlanish ham tashqi muhit ta’siriga munosabat ko’rinishini beradi. Hayvon organizmlarning tana tuzilishi va morfologik xususiyatlari atrof-muhitning keskin o’zgarish davrida adaptatsiya jarayonini ta’minlay olmaydi. Bunday vaziyatlarda hayvon organizmining fe’l-atvori o’zgarishigina moslashuvga yordam beradi. N.Trinberg ta’rifi bo’yicha “Ikki turga mansub, bir xil fe’l-atvorli hayvonlar mavjud emas”. Hatto bir turga mansub hayvonlar o’zini har xil tutishi mumkin. Hayvon organizmi “sinov” va “xato” – metodlariga tayanib, o’z tana tuzilishiga mos bo’lgan optimal fe’l-atvorni ta’minlaydi. Bu holat sut emizuvchilarning ko’nikma va tajribalari ortishiga, fe’l-atvorining tez o’zgarib, boshqa hayvonlarga qaraganda evolyutsion faolligini oshiryapti. Zamonoviy biologik, to’g’rirog’i zoologik tasnif bo’yicha inson-xordalilar tipi, sut emizuvchilar sinfi, primatlar otryadi, odamlar oilasining vakili hisoblanadi. Lekin inson biologik mavjudot bo’lishi bilan birgalikda, ijtimoiy ob’ekt hisoblanadi. Shu tufayli inson va hayvon fe’l-atvorida butkul birxillik mavjud deb bo’lmaydi. Shunga qaramay, hali ijtimoiy biologi shakllanmay turib etologiya fanida inson fe’l-atvori va xulqining hayvonlar bilan o’xshashligi to’g’risida gap ketadi. Ular bir necha tiplarga bo’linishi mumkin. Masalan: faol (aktiv), yoki sust (passiv), tasodifiy yoki maqsadli va boshqalar. Organizmlarning genetik faktorlari va tayanch sistemasi tuzilishining turli- tumanligi fe’l-atvorning juda ham ko’p shakllari paydo bo’lishiga olib kelgan. Tabiiy tanlash sharoitida hayvonlarning nafaqat fe’l-atvori hattoki, genotipi ham o’zgaradi va populyatsiya tarkibiga ta’sir ko’rsatadi. Muayyan bir ogranizmning fe’l-atvori ichki va tashqi programmalashtirish bilan belgilanadi. Tashqi programmalashtirish organizmning yakka holda, ortirilgan tajribasi natijasida atrof-muhitga moslashishi bilan belgilansa, ichki programmalashtirish turning evolyutsiyasi natijasidir.