1. Geografik o ‘rni, tabiiy sharoiti va aholisi

---

6-Маъруза. Qadimgi Yunoniston tarixi. Miloddan avvalgi II ming yillikda 
Yunoniston. Krit-Miken jamiyati rivojlanishi xususiyati. Miloddan avvalgi IX asr 
oxiri- VI asrlardaAttika. Afinada quldorlik demokratiyasining paydo bo’lishi 
Yunon-fors urushlari 
1.Geografik o ‘rni, tabiiy sharoiti va aholisi. 
Yunoniston geografik jihatdan uch qismga bo‘linadi: 1. Fessaliya va Epir, shimolda Moli va 
Pagasey ko‘rfazlari. 2. Janubdan Korinf va Saronika bilan cheklangan markaziy qism. 3. 
Peloponnes yarim orolidan iborat janub. 
Yunonistonning shimoliy qismida Fessaliyani Epirdan Pind tog‘lari zanjiri ajratib turadi. 
Qadimda bu ikki viloyat yunon madaniyatining shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki 
bu yerda ilk bor shimoldan janubga tomon yunon qabilalari siljib kelgan. 
Fessaliyada qadimgi yunon afsonalari paydo bo‘ldi. Uning janubidagi Sperxa daryosi vodiysidagi 
axey Ftiotidasi axil va mirmidonlar vatani. Fessaliyadan afsonaviy Yason uzoq Kolxidaga oltin 
mo‘yna uchun jo‘nab ketgan. Dodonda Sella kohinlari muqaddas dub daraxtining barglarini 
shitirlashiga qarab fol ochganlar. Epir yunon madaniyatiga aloqasi bo‘lmagan yovvoyi o‘lka 
bo‘lib, uni Markaziy Yunoniston bilan faqat xaon, tesprot, moloss va oresta kabi epir qabilalari 
joylashgan Axeloy daryosi bog‘lab turgan. 
Fessaliya barcha tomondan tog‘lar bilan o‘ralgan bo‘lib, bu yerdagi ikki tekislikni fessaliyalik 
bosqinchilar ishg‘ol qilganlar. Ular mahalliy aholini qaram penestlarga aylantirganlar. Qisman 
ularni vodiydan tog‘larga siqib chiqarganlar. Fessaliyaning g‘arbiy qismida g‘alla va chorvachilik 
rivojlangan. U yerda qulay qirg‘oq va qo‘ltiqlar yo‘q. Shimoliy Yunonistonni Markaziy 
Yunonistondan dengiz va Oyta tog‘lari orasida yotgan Fermopil daryosi ajratib turadi. 
Markaziy Yunonistonda kam sonli tog‘lik qabilalar joylashgan. Egey dengizi qirg‘og‘ida Evbey 
oroli qarshisida Opunt lokrlari joylashgan. Mil.avv. V asrda afinaliklar uchun lokrlar qoloqlikning 
namunasi bo‘lgan. Parnas (2450 m) va Kifris tog‘larida joylashgan vakiy qabilalari yanada qoloq 
bo‘lgan. Markaziy Yunoniston yo‘lidagi eng muhim joy bu Elateya shahri bo‘lgan. Delfa qadimgi 
Elladaning diniy markazi vazifasini o‘tagan. Parnasdan shimolda Yunonistonning eng kichik 
viloyati – Dorida (185 kv.km) bo‘lgan. Ko‘rinishidan doriylar shu yerda ilk bor o‘rnashganlar. 
Fokidadan g‘arbga Agra, evitan nomidagi illiriya qabilalari yashagan tog‘li va ozroq unumdor 
vodiyga ega bo‘lgan Etoliya viloyati joylashgan. 
Shimolda Epir bilan tutashgan Abrakiy qo‘ltig‘igacha bo‘lgan hudud Akarnaniyada illiriya 
qabilalari yashagan. Janubda 3000 kv. km hududni egallagan Beotiya viloyati birdaniga 3 dengiz 
bilan tutashgan. Poytaxti Fiva bo‘lgan Beotiyada g‘allachilik, chorvachilik va baliqchilik kuchli 
rivojlangan. Beotiyani janubdan Kiferon va Parnas tog‘lari o‘rab turadi. Yunonistonning 
markazida tuprog‘i dehqonchilikka noqulay bo‘lgan Attika viloyati joylashgan. Qadimgi Attikada 
suv tanqis bo‘lsa-da, marmar, kumush va zaytun daraxtlariga boy bo‘lgan. 
Afinaning dengiz yo‘lini Salamin oroli to‘sib turadi. Salamin uchun Afina Megara va Egina 
bilan uzoq urush olib borgan. Faqat Eginaning bo‘ysundirilishi Afinaning dengiz savdosiga yo‘l 
ochdi. Korinf va Saronik qo‘ltiqlari orasidagi tog‘lik hududda Megara shahri joylashgan. Korinf 
qo‘ltig‘idan so‘ng Peleponnes yarim oroliga o‘tish mumkin. Uning markazida Arkadiya balandligi 
turadi.
Lakoniya va Messeniya viloyatlari yarimorol g‘arbida joylashgan. Bu viloyatlarda g‘alla 
ekilgan. Messeniyadan shimolda Elida viloyati joylashgan bo‘lib, Alfey va Kladey daryolari 
qo‘shilish joyida har 4 yilda bir marta Olimpiya o‘yinlari o‘tkaziladigan Olimpiada shahri 
joylashgan. Elidadan shimolda Axeya viloyati turadi. 
Yunonistonning iqlimi yumshoq, harorati 16oC ni tashkil etadi. Landshafti qadimda hozirgidan 
farq qilgan. Qalin o‘rmonlar ko‘p bo‘lib, tuproq hozirgidek toshloq bo‘lgan. Faqat ozgina yer 
unumdor bo‘lgan. Mil.avv. VI asrgacha faqat bug‘doy va tariq ekilgan. Keyin esa uzum va zaytun 
bu ekinlarni siqib chiqargan. 

---

Yunonistonda oltin yo‘q, mis juda ko‘p. Xalkida shahrining nomi ham «mis» degan ma’noni 
bildiradi. Qadimda bu yerdan mis qazib chiqarilgan. Beotiya va Lakoniyadan sifati past temir, 
Tasos va Sifnos orollaridan mil.avv. VIII–VI asrlardan kumushqazib olingan. Mil.avv. VI asrdan 
Lavrion kumush koni ochilgan. Bu konlardan olingan daromad mil.avv. V asrda Afinani qudratli 
flot qurishga va Yunonistonda yetakchi shahar-davlatga aylanishi hamda boshqa yunon shahar-
davlatlariga boshchilik qilishiga shart-sharoit yaratgan. Afinada tog‘-konchilik sohasida ulkan 
yutuqlarga erishildi. Konlarning chuqurligi 100 m ga yetgan. Qimmatli metallarni qidirib topish 
san’ati yuqori darajada bo‘lgan. Kulolchilikda yunonlar haqiqiy san’atkor bo‘lganlar. Tosh juda 
yuqori baholangan. Hamma joyda tosh mo‘l-ko‘l bo‘lgan. Marmarning vatani Pentelikon Afinadan 
bor-yo‘g‘i 10 km uzoqlikda joylashgan. Mashhur Parfenon va Propiley inshootlari pentelikon 
marmaridan bunyod etilgan. 
Egey dengizi havzasida mil.avv. III–II ming yilliklarda yunon bo‘lmagan, kelib chiqishi 
Osiyodan bo‘lgan turli leleglar, pelasg, kariylar joylashgan edi. Mil.avv. II ming yillik boshlarida 
Yunoniston hududiga axey qabilalari paydo bo‘ldi. Axeylar bilan mahalliy pelasg, kariy va 
minoylar o‘rtasida murakkab munosabatlar yuzaga keladi. Mil.avv. XII asrda Dunay ortidan 
Bolqon yarim oroliga doriy qabilalarining migratsiyasi boshlandi. Mil.avv. II ming yillik oxirida 
Yunoniston va Egey dengizi havzasini egallab oldi. Natijada yangi etnik birlik – ellinlar 
shakllandi. Ular to‘rt qabila guruhidan iborat edi: 
1. Axeylar. Ular tog‘li Arkadiya, Krit oroli va Kichik Osiyoning ba’zi hududlarida yashar 
edilar; 2. Doriylar. Ular Peloponnes yarim orolining katta qismi, Krit va Rodos orollari, Kariya va 
Kichik Osiyoda joylashganlar; 3. Ioniylar. Ular Attika hududi, Egey dengizining markaziy orollari 
va Kichik Osiyodagi Ioniya viloyatini egalladilar; 4. Eoliylar. Ular Beotiya, Fessaliya, Etoliya, 
Lesbos oroli va Kichik Osiyodagi Eolida orolini egalladilar. 
Mil.avv. XI–IX asrlarda yunon qabilalarining har bir guruhi o‘z diniy dunyoqarashi, o‘z sheva 
xususiyatlariga ega bo‘lsalar-da, bir tilda so‘zlashib, o‘zlarini bir xalq, bir madaniyatga mansub 
ekanliklarini his qila boshlaganlar.