1. Gidroenergetika zaxiralari. Dengiz suvining ko’tarilish va pasayishidan hosil bo’ladigan energiya zaxiralari

Gidroenergetika zaxiralari. Dengiz suvining ko’tarilish va pasayishidan hosil bo’ladigan energiya zaxiralari hamda boshqa energiya zaxiralari

Reja:

1.Gidroenergetika zaxiralari.
2.Dengiz suvining ko’tarilish va pasayishidan hosil bo’ladigan energiya zaxiralari.
3.Geotermal energiya zaxiralari.
4.Rivojlangan mamlakatlarda boshqa turdagi energiya zaxiralari.
1.Gidroenergetika zahiralari.
Gidroenergetika zahiralari. Erda gidroenergetika yiliga 32900 TVch/soat qiymat kattaligi bilan baholanadi. Biroq bu energiyaning 25% ni texnik va iqtisodiy talablarga binoan amaliyotda foydalansa bo’ladi. Bu kattalik hozirgi zamon dunyo elektr stansiyalarida yil davomida ishlab chiqarilayotgan energiya miqdoridan taxminan ikki marotaba katta. Quyidagi jadvalda turli mamlakatlardagi gidroenergetik manbalari ko’rsatilgan.
Jadval 4.

Davlatlar	Quvvat, GVt	Quvvat. GVt
	Suvning yil davomida o’rtacha sarfi (50% ta’minlangan)	Minimal suv sarfi(95% ta’minlangan)
AQSH	53.9	25.0
Kanada	25.1	15.85
Yaponiya	13.2	5.6
Norvegiya	20.0	12.0
Shvetsiya	8.9	2.9
Fransiya	5.8	3.4
Italiya	5.2	2.8
Shvetsariya	3.8	2.4
Ispaniya	5.0	2,9
Germaniya	3.7	1.5
Angliya	1.2	0.6

D engaz suvining ko’tarilish va pasayishidan hosil bo’ladigan energiya. Hozirgi zamonda bu energiyadan bir necha quvvatga ega bo’lgan elektr stansiyalari qurilgan. Lekin bu stansiyalarni qurish qimmatligi va ulardan foydalanish notekisligi uchun, samaradorligi kam va ularning rivojlanishi sekin kechmoqda.
O’zbekiston gidroenergetika resurslariga boy mamlakat hisoblanadi. Bu borada respublikamizda o’zlashtirilishi mumkin bo’lgan gidroenergetika resurslari yiliga 27,4 milliard kilovatt/soat elektroenergiya ishlab chiqarish hajmiga tengligini aytishning o’zi kifoya. Shu bilan birga, hozirda mamlakatimiz gidroenergetika salohiyatining atigi 6,5 milliard kilovatt/soati yoki 23,7 foizi o’zlashtirilgan, xolos.
Gidroenergetika resurslari tabiiy, ekologik toza va qayta tiklanuvchi energiya manbai bo’lgani sababli ulardan foydalanishni har tomonlama kengaytirish respublikamizning zamonaviy taraqqiyot strategiyasiga mosdir. Bu sanoat va kommunal korxonalari, qishloq xo’jaligi va hududlarda axolining elektr energiyasiga bo’lgan oshib borayotgan ehtiyojini kafolatli qoplashni, mamlakatimizdagi organik yoqilg’i zaxiralaridan oqilona foydalanish va ularni tejashni, shuningdek, atrof-muhitga zararli chiqindilar chiqarilishi kamaytirilishini ta’minlaydi.
Bugungi kunda O’zbekiston gidroenergetika sohasi 36 ta gidroelektrostansiyalarni o’z ichiga oladi, ulardan 25 tasi qirq-sakson yil muqaddam ishga tushirilgan va o’zining texnik resurslarini deyarli o’tab bo’lgan, asbob-uskunalar va inshootlar modernizatsiya va rekonstruksiyaga muhtojdir.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 maydagi 2017-2021 yillarda gidroenergetikani yanada rivojlantirish chora-tadbirlari dasturi to’g’risidagi PQ-2947-sonli qarori respublikamizning gidroenergetika salohiyatidan samarali foydalanish, elektr energiya ishlab chiqarish tarkibida qayta tiklanuvchi gidroenergetik resurslar ulushini oshirish, yangi ekologik toza ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish hamda mavjud gidroelektrostansiyalarni texnik va texnologik qayta jihozlash maqsadida qabul qilindi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qabul qilingan qarori va Farmoni amalga oshirilishi quyidagilarga imkon yaratadi:
birinchidan, respublikamizda mavjud barcha gidroelektrostansiyalarning moddiytexnik bazasini va ularga xizmat ko’rsatuvchi qurilish, montaj, ta’mirlash, sozlash, ilmiy-loyihalashtirish tashkilotlarini yagona gidroenergetika sohasiga birlashtirish;
ikkinchidan, elektr energiyasini ishlab chiqarish tartibini muvofiqlashtirish, gidroelektrostansiyalarning asbob-uskunalari va inshootlaridan ko’p yillik xavfsiz foydalanish strategiyasini amalga oshirish, sohani dinamik rivojlantirish, huquqiy va normativ-metodik bazasini takomillashtirish, yuqori malakali mutaxassislarni shakllantirish orqali gidroenergetikaning tashkiliy, moliyaviy va texnologik boshqaruvini amalga oshirish; uchinchidan, zamonaviy texnologiyalar va jihozlarni qo’llab, ularni ehtimoliy mujassamlashtirish va standartlashtirish, gidroelektrostansiyalarni loyihalashtirish, qurish va nazorat qilishda xalqaro ilmiy-texnik yutuqlarni qo’llash orqali yuqori energetika ko’rsatkichlarini va gidroelektrostansiyalarning maqbul ish tartibi va samaradorligini ta’minlash; to’rtinchidan, mamlakatdagi gidroenergetika resurslaridan to’laqonli foydalanish, mavjud bo’lgan gidroelektrostansiyalarni yangilash va to’liq ishlashini ta’minlash, O’zbekiston energetika balansi tarkibida gidroenergetika ulushini oshirish uchun turli quvvatlardagi gidroelektrostansiyalarni qurishni ta’minlovchi gidroenergetikani bosqichma-bosqich rivojlantirish dasturini tatbiq etish; beshinchidan, mavjud tabiiy salohiyat va atrof-muhitga ehtiyotkorona munosabat orqali respublikamizda suv va energetika manbalari kompleks o’zlashtirilishini ta’minlash, energetika, suv xo’jaligi, irrigatsiya, ichimlik suvi hamda hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish manfaatlari yo’lida ulardan oqilona foydalanish; oltinchidan, yuqori texnologik mehnat faoliyatining nufuzini rag’batlantirgan holda, gidroenergetika sohasida bilim olishga, ko’nikma va malakalarini oshirishga, turmush tarzi va sifatini ko’tarishga intiladigan malakali muhandis-texnik va kasb-hunarli kadrlarni amaliy tayyorlash, o’stirish va tarbiyalash.
Gidroenergetika, bugungi kunda dunyoda qayta tiklanadigan energiya manbalarining eng ko’p ishlatiladigan turidir. Shuningdek, bu elektr energiyasini ishlab chiqarishning eng qadimgi usuli. Statistik ma’lumotlarga ko’ra, dunyoda gidroenergetika tomonidan ishlab chiqarilgan elektr energiyasi 21% ni tashkil etadi va gidroelektrostantsiyalar tomonidan ishlab chiqariladigan energiya bilan ta’minlanganlarning soni 1,250,000,000 ga teng. Rekord darajadagi 25 mamlakat elektr energiyasining 90 foizi uchun gidroenergetikaga ishonadi. Ushbu statistik ma’lumotlarning barchasi shundan dalolat beradiki, gidroenergetika hali ham dunyoni boshqaradi, ammo quyosh va shamol kabi qayta tiklanadigan energiya turlari bug’ni tez to’playdi.