1. Glikozidlar tasnifi. Glikozidlar kimyosi yurak glikozidlari tasnifi

Bale-Neyman (eki Baljett) reaksiyasi
Glikozidlarning spirtdagi eritmasiga natriy pikratning spirtdagi 1%li va ishkorning suvdagi 10% li eritmalaridan kushilsa, tuk sarik rang xosil buladi. Bu reaksiya erdamida tarkibida tuyinmagan lakton xalkasi bulgan barcha yurak glikozidlarini aniklash mumkin.
Vindaus reaksiyasi.
Glikozidlarning spirtdagi eritmasiga benzoldiazoniyxlorid eritmasi kushilsa, kislota sharoitida tinik kizil, ishkor sharoitida esa tinik binafsha rang xosil buladi. Bu reaksiya xam tarkibida tuyinmagan lakton xalkasiga ega bulgan xamma yurak glikozidlari uchun xosdir.
III.YUrak glikozidlari molekulasidagi dezoksisaxaridlarga (digitoksoza, simaroza, sarmentoza, diginoza, oleandroza va boshka dezoksigeksozalarga) bulgan Keller-Kiliani reaksiyasi.
Keller-Kiliani reaksiyasi.
Tarkibida temir (II)-xloridning 5% li eritmasidan 2 tomchi bulgan 5 ml konsentrlangan sirka kislotada eritilgan 5-10 mg glikozid eritmasini probirkaga solib, ustiga oz mikdorda temir (II)-xloridning 5%li eritmasi bulgan konsentrlangan sulfat kislotaning bir ikki tomchisini asta-sekin probirkaning chetidan okizib tushirilsa, xar ikkala suyuklik uchrashgan erda yukori kismi zangori eki kuk rangli kungir xalka xosil buladi.
Dezoksisaxaridlarga yana ksantogidrol bilan reaksiya kilish mumkin. Agar glikozidlari ksantogidrolning sirka kislotadagi (1% mikdorda xlorid kislota saklovchi) eritmasi bilan kizdirilsa, dezoksisaxaridlar kizil rang xosil kiladi.

YUrak glikozidlarining xromatografik analizi

Usimliklar tarkibida yurak glikozidlarining borligini va yurak glikozidlar yigindisining kancha glikozidlardan tashkil topganligini xamda ularni kanaka glikozid ekanligini aniklashda (identifikatsiya kilishda) xromatografik analiz usullaridan keng mikesda foydalaniladi.
YUrak glikozidlarining kogozli (KX eki BX) xromatografik analizi.
YUrak glikozidlari saklovchi usimliklardan 90% li spirtda tayerlangan va boshka moddalardan tozalangan ajratmadan kapilyar (kil) naycha eki maxsus tomizgich erdamida «start» chizigiga tomiziladi. Tomizilgan tomchidan 2 sm masofada «start» chizigiga yana «guvox» yurak glikozidlarining spirtli eritmasidan tomizib (tomizilgan doglar diametri 5 mm dan katta bulmasligi kerak), keyin xromatografik kogoz ichiga etilatsetat – suv (2:1 nisbatida) aralashmasi kuyilgan xromatografik kolonkaga urnatiladi va kopkogini epib 20-24 soat davomida xromatografiya kilinadi. Kursatilgan vakt utgandan sung, xromatografik kogoz kolonkadan olinadi, kuritiladi va unga stibium III-xloridning tuyintirilgan eritmasidan purkaladi. YUrak glikozidlarining doglari pushti-binafsha rangga buyaladi. Doglarni Ri i aniklanadi va ajratmadagi xamda «guvox» yurak glikozidlarning Ri ini solishtirib kurib, usimlik ajratmasida kanday glikozitlar borligi tugrisida xulosa chikariladi.
YUrak glikozidlarining yupka kavatli xromatografik (YUKX eki TSX) analizi
Talk eki alyuminiy oksidi epishtirilgan 13 x 18 sm li oyna plastinkasi (eki «silufol» plastinkasi)ning «start» chizigiga kapilyar naycha eki maxsus tomgich erdamida usimliklardan tayerlangan ajratmadan xamda «guvox» yurak glikozidlari spirtli eritmasidan bir-biridan 2 sm masofada 0,1 ml dan tomiziladi (tomizilgan doglarning diametri 5mm dan katta bulmasligi kerak). Doglar kurigandan sung plastinka oldindan xloroform –etil spirti-benzol-formamid (59:10:30:1) suyukliklar aralashmasi eki suv bilan tuyintirilgan butanol (1:1 nisbatida) (kuzgaluvchan sistema) kuyib kuyilgan xromatografik kolonkasiga joylashtiriladi. Xromotografiya kilish vakti (30-35 minut) utgach, plastinka xromotografik plastinkasidan olinadi, 5 minut xavoda sungra esa 10 minut kurituvchi shkafda 120 gradus Sda kuritiladi va unga tarkibida 0,2% mikdorda xloramin T bulgan uch xlorli sirka kislotasining 25% i eritmasi purkab, yana 120 gradus S da 10 minut kuritiladi. YUrak glikozidlarining doglari kulrang bulib kurinadi. Doglarni Rf –i aniklanadi va ajratmadagi xamda «guvox» yurak glikozidlarining Rf –ini solishtirib kurib, usimlik ajratmasida kanday glikozidlar borligi tugrisida xulosa chikariladi.