1. Inflyaciya haqqında teoriyalıq túsinik

3. Inflyaciyanıń sebepleri

Házirgi zaman inflyaciyası tek ǵana tovarlar hám xızmetlerge bolǵan bahalardı úzliksiz ósiwi nátiyjesinde puldıń satıp alıw qábiletin tómenlewi menen bir qatarda òndiris processindegi uyqaspawshılıq, pul mámilesi, finans hámde kredit tarawındaǵı unamsız faktorlar menen klassifikaciyalanadı. Inflyaciyanıń júzege shıǵıwınıń tiykarǵı sebepleri bolıp, ekonomika tarmaqları, fond hám tutınıw, talap hám usınıs, mámleket dáramatları hám qárejetleri, xojalıqlardıń pul massası hám oǵan bolǵan talabı ortasındaǵı sáykeslik hám de oraylıq banktıń kredit ekspanciyası esaplanadı. Bul aytıp ótken faktorlar óz mánisine tiykarlanıp inflyaciyaģa, onıń dárejesine túrlishe tásir etiwi múmkin.
Inflyaciyanı kelip shıģıw sebepleri boyınsha ishki sebepler hám sırtqı sebeplerge ajıratıw múmkin.
Inflyaciyanıń ishki sebepleri :
1. Ekonomikanıń monopolizaciyacı. Bul inflyaciyanıń tiykarģı sebebi;
2. Ekonomikanıń áskeriy baģdarlanģanlıģı úsh jaqlama jol menen inflyaciyaģa alıp keledi;
3. Ekonomika strukturasınıń deformaciyası (buzılıwı);
4. Mámleket qárejetleriniń kóp bolıwı;
5. Oraylıq banktıń atqarıwshı hùkimetke qattı (nátiyjede pul-kredit siyasatıń effektivsizligi );
6. Bántlik dárejesin jasalma túrde kóteriwi;
7. Is haqınıń miynet ónimdarlıģına qaraģanda joqarı pát penen ósiwi.
Inflyaciyanıń sırtqı sebepleri :
1. Sırtqı qarız kóleminiń úlken bolıwı hám onı tólew ushın byudjetten úlken kólemdegi qárejetlerdiń jumsalıwı;
2. Tiykarģı eksport ( bahalardıń tómen bolıwı ) hám import ( bahalardıń ósip ketiwi ) tovarlarģa bolģan jaģımsız ekonomikalıq konyuktura;
3. Ishki tutınıwda import tovarlardıń joqarı úlesinde milliy valyuta kursınıń tómenlep ketiwi;
4. Tólew balansınıń keri saldosı;
5. Mámleketke sırt el valyutasınıń úlken kólemde kirip keliwi hám onı oraylıq bank tárepinen satıp alıwlar milliy valyutanıń qosımsha emissiyasına alıp keledi;
6. Ishki tutınıwda import úlesiniń joqarı bolıwı.
Ózbekstandaģı inflyaciya bul ǵárezsiz Ózbekstanda payda bolǵan inflyaciya emes. Tariyxtan bul inflyaciya burınǵı SSSR de júzege kelgen. Bul inflyaciyanıń ulıwma ekonomikalıq sebebi mámleket basqarıwında ekonomikaǵa salıstırǵanda siyasatqa kóp itibar bergeninde bolıp tabıladı. Nátiyjede islep shıǵarıw kórsetkishleri túsip ketti. Tovar siyrek ushırasatuǵınlıǵı jasırın process bolıp, tovarlardı islep shıǵarıw ushın kóp qárejet etilsede (shiyki ónimlerdiń bahası joqarılıǵı sebepli) tovarlar tómen bahada satılģan. Parq mámleket byudjetinen qaplanıp barǵan. 1992-jıldıń basınan erkin bahalarǵa ótiw nátiyjesinde (azıq-awqat hám janılģı resurslardan tısqarı ) inflyaciya júzege kelip shıqtı hám tez pát penen rawajlanıp ketti.