1. Innovatsiyalar nazariyasi Innovatsiya tushunchasi va uning xususiyatlari Innovatsiya turlari va ularning tasnifi

Nazariy tadqiqotlar natijalari ilmiy kashfiyotlar, yangi tushuncha va g‘oyalarni asoslash, yangi nazariyalarni yaratishda namoyon bo‘ladi. Eksperimental tadqiqot vazifasi mahsulot va texnologiyalarni yaratishning yangi tamoyillarini kashf etishdan iborat bo'lgan tadqiqotlarni o'z ichiga oladi; materiallar va ularning birikmalarining ilgari ma'lum bo'lmagan xossalari; tahlil va sintez usullari. Izlanish tadqiqotida rejalashtirilgan ishning maqsadi odatda ma'lum bo'ladi, nazariy asoslar ko'proq yoki kamroq aniq, ammo aniq yo'nalishlar emas.
Bunday tadqiqotlar jarayonida nazariy farazlar va fikrlar tasdiqlanadi. Fundamental fanning innovatsion jarayonlarni rivojlantirishdagi ustuvor ahamiyati uning g‘oyalar generatori vazifasini bajarishi va bilimlarning yangi sohalariga yo‘l ochishi bilan belgilanadi. Ammo jahon ilm-fanida FT(fundamental tadqiqotlar)ning ijobiy natijasi atigi 5% ni tashkil qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida tarmoq va undan ham ko'proq sanoat fani bu tadqiqotlar bilan shug'ullana olmaydi. Tadqiqotlar, qoida tariqasida, tanlov asosida davlat byudjeti hisobidan moliyalashtirilishi kerak va budjetdan tashqari mablag‘lardan qisman foydalanishi mumkin.
Sobiq Ittifoqda ilm-fan va kengroq aytganda - g'oyalar sohasi, qoida tariqasida, sof utilitar xususiyatga ega edi va hech qachon o'z novbatida baholanmagan. Faqat fanning har qanday aniq natijaga olib kelishi mumkin bo'lgan sohalari qo'llab-quvvatlangan va o'sha g'oyalar ishlab chiqilgan. Agar vaziyat o'zgarib, har qanday bilim bir lahzalik foyda keltirmasa ham qadrlanib, rag'batlantirilsa, butun xalq taraqqiyotiga turtki bo'ladi.
Lekin bu haqiqatning jamoatchilik ongiga kirib borishi uchun vaqt va muayyan shart-sharoitlar kerak. FT - bu fanning kelajagi va so'zning to'liq ma'nosida Mamlakatning ertangi kuni hisoblanadi.
IJ(inovatsion jarayon)ning ikkinchi bosqichi amaliy tadqiqotlar (AT) hisoblanadi. Ular ilgari kashf etilgan hodisa va jarayonlarni amaliy qo'llash yo'llarini o'rganishga qaratilgan. Amaliy xarakterdagi ilmiy-tadqiqot ishlari (ITI) texnik muammoni hal qilish, noaniq nazariy masalalarni aniqlashtirish, aniq ilmiy natijalarni olishga qaratilgan bo'lib, keyinchalik ular ishlab chiqish ishlarida ilmiy-texnik zaxira sifatida foydalaniladi. Bundan tashqari, IJar mustaqil ilmiy maqolalar bo'lishi mumkin.
Ularning amalga oshirilishi salbiy natijalarni olishning yuqori ehtimoli bilan bog'liq. Amaliy tadqiqotlarga sarmoya kiritishda yo'qotish xavfi mavjud. Agar innovatsiyalarga investitsiyalar tavakkal xususiyatli bo'lsa, ular tavakkalli investitsiyalar deb ataladi.
Malakali - konstruktorlik ishi (MKI) deganda yangi asbob-uskunalar, materiallar, texnologiyalar namunalarini yaratish (yoki modernizatsiya qilish, takomillashtirish) uchun MI(mustaqil izlanish) natijalarini qo'llash tushuniladi. Malakali - konstruktorlik va loyihaviy-konstruktorlik ishlarining bosqichi yangi turdagi mahsulotni ishlab chiqish bilan bog'liq. U quyidagilarni o'z ichiga oladi: dastlabki loyihalash, ishchi loyiha hujjatlarini ishlab chiqarish, prototiplarni ishlab chiqarish va sinovdan o'tkazish.
Malakali - konstruktorlik ishi (MKI) ilmiy tadqiqotning yakuniy bosqichi bo'lib, u laboratoriya sharoitlari va tajriba ishlab chiqarishdan sanoat ishlab chiqarishiga o'tishning bir turidir. MKI quyidagilarni o'z ichiga oladi: muhandislik ob'ekti yoki texnik tizimning aniq loyihasini ishlab chiqish (loyihaviy ish); yangi ob'ekt uchun g'oyalar va variantlarni ishlab chiqish; texnologik jarayonlarni ishlab chiqish, ya'ni fizik, kimyoviy, texnologik va boshqa jarayonlarni mehnat bilan yaxlit tizimga (texnologik ish) birlashtirish yo'llari.
Shunday qilib, ilmiy-tadqiqot ishlarining maqsadi - tegishli sinovlardan so'ng ommaviy ishlab chiqarishga yoki to'g'ridan-to'g'ri iste'molchiga o'tkazilishi mumkin bo'lgan yangi mahsulotlarning namunalarini yaratish (modernizatsiya qilish). Ushbu bosqichda nazariy tadqiqotlar natijalarini yakuniy tekshirish amalga oshiriladi, tegishli texnik hujjatlar ishlab chiqiladi, yangi mahsulotlarning namunalari ishlab chiqariladi va sinovdan o'tkaziladi.
Istalgan natijalarni olish ehtimoli ITI(ilmiy tadqiqot ishidan) dan MKI(malakali - konstruktorlik ishi) ga oshadi. Taxminan 85-90% ilmiy-tadqiqot ishlari keyingi amaliy foydalanish uchun mos natijalar beradi; MKI bosqichida ishlarning 95-97% ijobiy yakunlanadi.
Ilm-fan sohasining yakuniy bosqichi - yangi mahsulotlarni sanoat ishlab chiqarishni rivojlantirish bo'lib, u ilmiy va sanoat rivojlanishini o'z ichiga oladi: yangi (takomillashtirilgan) mahsulotlarni sinovdan o'tkazish, shuningdek, ishlab chiqarishni texnik va texnologik tayyorlash.
O’zlashtirish bosqichida ilm-fanning eksperimental bazasida, tajriba va eksperimental ishlar olib boriladi. Ushbu ishlar yangi mahsulotlar va texnologik jarayonlarning prototiplarini ishlab chiqarish va sinovdan o'tkazishga qaratilgan. Tajriba ishlari ilmiy tadqiqot va ishlanmalar uchun zarur bo'lgan maxsus (nostandart) asbob-uskunalar, apparatlar, qurilmalar, jihozlar, stendlar, maketlar va boshqalarni tayyorlash, ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatishga qaratilgan.
Tajriba zavodlari ushbu ishlardan tashqari ilmiy-tadqiqot ishlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan (ta’mirlash ishlari, poligrafiya xizmatlari va boshqalar) turli xil ishlar va xizmatlarni amalga oshiradi, kichik hajmdagi mahsulotlar ishlab chiqaradi.
Umuman olganda, sanoatda tashkilotlarning atigi 5 foizi mustaqil ravishda ilmiy-tadqiqot ishlari bilan shug'ullanadi. Ilmiy-texnik faoliyatning tajriba-sinov bazasi va infratuzilmasining holati qoniqarli emas. Mashinasozlik sohasidagi ilmiy tashkilotlarning 40% dan ortig'i eksperimental bazaga ega emas.
Sanoatda innovatsiyalar rivojlanishiga to‘sqinlik qiluvchi omillarga, birinchi navbatda, o‘zining moliyaviy resurslarining yetishmasligi, tijorat banklari kreditlari bo‘yicha yuqori foiz stavkalari, ichki talabning qisqarishi, yangi mahsulotlarni o‘zlashtirishning iqtisodiy tavakkalchiligi kiradi.
O’zlashtirish bosqichidan so'ng sanoat ishlab chiqarish (SICH) jarayoni boshlanadi. Ishlab chiqarishda bilim moddiylashadi, tadqiqot esa o‘zining mantiqiy xulosasini topadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshirishning tezlashishi va ishlab chiqarishning rivojlanish bosqichi kuzatiladi.Innovatsion korxona, qoida tariqasida, sanoat korxonalari bilan tuzilgan shartnomalar asosida ilmiy-tadqiqot ishlarini amalga oshiradi. buyurtmachilar va ijrochilar ilmiy-tadqiqot ishlari natijalari amaliyotga tatbiq etilishi va daromad keltirishi, ya'ni iste'molchiga sotilishidan o'zaro manfaatdor.
SICH - sanoat ishlab chiqarish bosqichida ikki bosqich amalga oshiriladi: yangi mahsulotlarni haqiqiy ishlab chiqarish va ularni iste'molchilarga sotish. Birinchi bosqich - iste'molchi talablari bilan belgilanadigan miqyosda fan va texnika ishlanmalarining moddiylashtirilgan yutuqlarini bevosita ijtimoiy ishlab chiqarish. Ikkinchi bosqichning maqsadi va mazmuni yangi mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazishdan iborat. Davlat mulkchilik shaklining hukmronligi va xalq xo'jaligini qat'iy markazlashgan holda boshqarish sharoitida bu rejali taqsimlash orqali amalga oshirildi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida yangi mahsulotlar iste'mol talabi va bozor narxlarini hisobga olgan holda sotiladi.
Innovatsiyalarni ishlab chiqarish marketing va amalga oshirish, so'ngra xizmat ko'rsatish va muammosiz va tejamkor ishlashini ta'minlashda ulardan oxirgi iste'molchi tomonidan foydalanish, shuningdek, eskirganlarni bartaraf etish va uning o’rniga yangisini yaratish bilan birga keladi.
Foydalanish bosqichida bir vaqtning o'zida ikkita jarayon amalga oshiriladi: fan va texnika yutuqlari asosida ishlab chiqarilgan moddiy va madaniy ne'matlardan to'g'ridan-to'g'ri foydalanish, shuningdek, xizmat ko'rsatish, shu jumladan ob'ektlarning standart xizmat muddati davomida ish holatidagi yangi mahsulotni saqlanishini ta'minlaydigan texnik va tashkiliy tadbirlar.