1. iqtisodiyotga kirish

Talabning narxga bog‘liq elastikligi koeffitiysenti bu talab hajmi o‘zgarishining narxning o‘zgarishiga nisbati. U narxning 1 % o‘zgarganda sotish hajmi qancha foizga o‘zgarganligini aniqlashga imkon beradi, va u quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
Et = Δ Q% / Δ R%
Bu yerda: EK – bu talabning narxga bog‘liq elastiklik koeffitsenti koeffiytsenti;
Δ Q % - bu talab miqdorining foizli o‘zgarishi;
Δ R%- bu narxning foizli o‘zgarishi
Masalan, X tovarning narxi 20000 dan 24000 so‘mga etdi. Bunga javoban X tovarni xaridi 24 donadan 18 donaga tushib qoldi. Demak, narx 20%ga oshdi ya’ni:
(24000-20000)/ 2000* 100=20% .
Talab hajmi esa 25% qisqardi, ya’ni:
(24-18)/ 24)*100= 25%.
Endi bu ko‘rsatkichlarni formulaga qo‘yib hisoblasak
Et =25/ 20= 1,25 ya’ni Et.> 1.
Bunda narxga nisbatan talab hajmi tezroq o‘zgardi. Demak, bu holatda talab narx bo‘yicha elastik bo‘ladi.
Talabning o‘zgaruvchanligining quyidagi variantlari mavjud:
a) mutloq elastik talab (EK =∞ ) Talab to‘liq elastik bo‘ladi. Narxlarning ozgina oshishi talabning cheksiz katta pasayishiga olib keladi va narxning ozgina pasayishi talab hajmining cheksiz katta oshishiga olib keladi. Grafikda talab egri chizig‘i gorizontal chiziq ko‘rinishida bo‘ladi yoki u talab chizig‘ining narx o‘qi bilan kesishish nuqtasi ko‘rinishida bo‘ladi (4.1- rasm).
4.1 –rasm. Talabning mutloq elastik, mutloq noelastik, birga teng elastikligi grafigi
b) mutloq noelastik talab (EK = 0) bunda narxga javoban talabda hech qanday o‘zgarish yuz bermaydi. Talab egri chizig‘i vertikal chiziqqa yoki talab chizig‘ining tovar miqdori o‘qi bilan kesishish nuqtasi ko‘rinishida bo‘ladi (4.1- rasm).
d) talabning birga teng elastikligi (E = 1). Narxning 1% ga pasayishi mahsulot sotishning 1% ga o‘sishiga imkon beradi. Talabning birga teng elastikligida koeffitsiyent birdan iborat bo‘ladi. Talab egri chizig‘i teng yonli giperbolaning shakliga ega bo‘ladi (4.1- rasm).
e) E < 1 talab elastik. Narxning 1% ga pasayishi mahsulotning 1% dan ko‘proq sotilishiga imkon beradi ( 4.2-rasm) Talabning narx bo‘yicha elastikligi savdo hajmi va sotuvchining oladigan tushumi miqdori va moliyaviy holatiga ta’sir qiladi. Daromad miqdori bu P ×Q yoki to‘rtburchakning maydoni, uning bir tomoni mahsulot narxiga, ikkinchisi esa shu narxda sotilgan mahsulotning miqdoriga teng. Elastik talabda narxning pasayishi tovarlarni ko‘paytiradi, bu esa umumiy daromadni oshiradi (past narxga to‘g‘ri keladigan to‘rtburchakning maydoni yuqori narxga to‘g‘ri keladigan to‘rtburchakning maydoniga nisbatan kattaroq).