1. Ishsizlik tushunchasi va uning paydo bo'lish sabablari. Ishsizlik turlari, shakllari, turlari

2-chizma. Fillips egri chizig’i

Yigirmanchi asrning 80-90-yillarida G’arbda iqtisodiyotni tartibga solish borasida, shu jumladan, mehnat bozorida “taklif iqtisodiyoti” tarafdorlarining kontseptsiyalari ustun kela bordi. Ular iqtisodiyotga davlat aralashuvini cheklashni yoqlab chiqdilar va ishsizlikni shaxsning xatti-harakati bilan izohlanadigan tabiiy va ko’ngilli hodisa deb talqin qildilar. Chunonchi, taniqli G’arb iqtisodchisi, Nobel mukofotining laureati Fridrix Xayek barcha rivojlangan mamlakatlar tomonidan olib borayotgan iqtisodiy siyosatda, iqtisodiyotning davlat tomonidan tartibga solinishi va ushbu siyosat asosida mehnatga layoqatli aholining ish bilan bandlik siyosati “uzoqni ko’ra bilmaydigan siyosat” deb nomladi.⁴ Shuni ham ta’kidlamoqchimizki, Xayekning o’zi Keyns nazariyasi asosida ushbu siyosat olib borilgan 25 yillik davrni “Buyuk ravnaq davri” deb nomlagan, ushbu davr mobaynida “biz chindan ham to’liq ish bilan bandlikni saqlashda muvaffaqiyatlarga erishdik”, deb aytgan, darvoqe, monetaristlarning postulatlariga tayangan ayni “reyganomika” dunyoga ilgari misli ko’rilmagan hodisani – stagflyatsiyani, ya’ni bir yo’la narxlarning oshishi va ishsizlik darajasi o’sishini hadya etdi. “Hozirgi ishsizlik biz keyingi yigirma besh yil mobaynida olib borgan uzoqni ko’ra bilmaydigan “ish bilan to’liq bandlik siyosati”ning to’g’ridan-to’g’ri natijasidir”⁵. Xayek masalani shu asosda shunchalik keskin baholaydiki, uning fikricha, Keyns nazariyasi va ushbu nazariyaning tavsiyalariga tayanadigan, pul massasini ko’paytirish orqali ish bilan to’liq bandlikni ta’minlashga yo’naltiriladigan davlat siyosati inflyatsiyaning oshishiga olib boradi. Qaltislik yoki risk belgiga etgach esa inflyatsiyaning o’zi ishsizlik oshishining sababi bo’lib qoladi.

Bunday xulosa quyidagi xulosani keltirib chiqaradi: “ish bilan to’liq bandlik siyosati” davom ettiriladi va shunda inflyatsiya shunday darajaga etadiki, bunda ishlab chiqarishning o’sishi to’xtab qoladi va salbiy oqibatlar kelib chiqadi yoki mazkur siyosat to’xtatiladi, bu esa ishsizlikning keskin oshishiga olib keladi. Ayni shunday g’oya Xayekning g’oyasi bo’lib, unda mehnatni joylashtirishdagi barcha illatlarni aniqlash, iqtisodiy faol aholining yuksak va vaqt jihatidan barqaror darajasini ta’minlash dasturini ishlab chiqish va uni inflyatsiya usullari yordamida amalga oshirish imkonini beradi.