1. Italiyaning geografik o’rni, tabiati va aholisi

5. G`arbiy Rim imperiyasining qulashi. Gotlar G`arbiy imperiyaning zaifligidan foydalanib Italiyaga uch marta hujum qilganlar. Ularning Italiyaga birinchi hujumi 402 yilda bo`lgan. Ammo vandal sarkardasi Stilixon boshchiligidagi Rim qo`shinlari gotlarning hujumini qaytarganlar. Tez orada Stilixon o`ldirilgan.
408 yili gotlar Alarix boshchiligida Rimga yana bostirib kirib, uni talab qaytganlar. 410 yili Alarix o`z qo`shinlari bilan Italiyaga uchinchi marta bostirib kiradi. Gotlar Rimni bosib olib uch kun talaydilar, so`ng Italiya janubiga yo`l oladilar. Ular o`rta va janubiy Italiy shaharlarini talab vayron qilganlar. Alarix vafot etgach, gotlar Ataulf boshchiligida Rimga qaytib kelib, uni yana talaganlar. Shundan keyin ular Rimni tark etib, Galliya va Ispaniya yerlariga borib o`rnashganlar. 418 yili Ispaniyada vestgotlar podsholigini tashkil etganlar. G`arbiy Rim imperiyai qo`l ostidagi o`lkalar birin-ketin uning ta'siridan chiqib ketgan.
V asr o`rtalarida Attila boshliq xunnlar boshqa qabilalar bilan birgalikda Yevropaga bostirib irganlar. Sharqiy imperiya hokimi Attilaga ko`p miqdorda oltin berib, xunnlar hujumidan saqlanib qolgan. Shundan keyin xunnlar Galliy tuprog`igacha bostirib kirganlar. Galliyadagi qabilalar rimliklar bilan birlashib, ittifoq tuzib Attila qo`shinlariga qarshi otlanganlar. 451 yili Katalaun degan joyda ittifoqchilar bilan xunllar o`rtasida shiddatli, vahshiyona va qattiq jang bo`lgan. Xunnlar jang maydonini tashlab o`z qarorgohlariga chekinishga majbur bo`lganlar. Galliya qabilalarining ittifoqi tarqalib ketgach, Attila qo`shinlari 452 yili Italiyaga bostirib kirib, uning shimoliy shaharlarini talab, Dunay daryosining orqasiga qaytib ketganlar. 458 yilda Attila o`lgach, unga tobe qabilalar qo`zg`olon ko`targanlar. Shu tariqa xunnlar ittifoqi ham bahram topgan. Xunnlar mahalliy aholiga qo`shilib singib ketganlar.
429 yilda Ispaniyani egallagan vandallar va alanlar Gibraltar orqali Shimoliy Afrikaga ko`chib o`tgan edilar. 439 yilda esa ular poytaxti Karfagen bo`lgan Alan-Vandal podsholigini tuzganlar. 455 yili vandallar Italiyaga bostirib kirib, Rimni vayron qilganlar va uning butun boyliklarini talaganlar. Shaharni talash ikki hafta davom etgan. Ular haykallarni sindirganlar, kitoblarni yo`q qilib, yondirib tashlaganlar. Ajoyib binolar, ibodatxonalarga va uylarga o`t qo`yib, aholini qirg`in qilganlar. Tarixchilarning bergan ma'lumotlariga qaraganda, vandallar hujumidan keyin Rimda atigi yetti ming odam qolgan ekan. Rim o`z tarixida bunchalik vayronaga aylanmagan edi. Vandallarning Rimni vayron qilishi natijasida vujudga kelgan «vandalizm» so`zi insoniyat yaratgan moddiy va ma'naviy boyliklarni buzish va yo`q qilish ma'nosini bildiradi.
476 yili german qabilalarining Rimdagi yollangan qo`shini sarkardasi Odoakr G`arbiy Rim imperiyaining so`nggi imperatori 15 shli Romul Avgustulni taxtdan ag`darib tashlagan. Germanlar o`z lashkarboshilari Odoakrni imperator deb e'lon qilganlar. Ular imperator unvoni nishonini sharqiy imperiya poytaxti Konstantinopolga yuborganlar<sup>86</sup>.
Xulosa. Shu tariqa V asr oxirlariga kelib, G`arbiy Rim imperiyai qulagan. Ilgari unga tobe bo`lgan o`lkalar, viloyatlarda mustaqil podsholiklar va davlatlar qaror topgan. G`arbiy Rim imperiyai ichidagi qarama-qarshiliklar - qullar va mehnatkashlarning qo`zg`olonlari va varvar qabilalarining to`xtovsiz, vayronalik keltiruvchi hujumlari imperiyani halokatga olib kelgan. G`arbiy Rim imperiyaining halokati qadimgi dunyo tarixining oxiri hisoblanadi.