1. Kapital tarkibi va bahosi tushunchasi Moliyalashtirishning qarz manbalari bahosini aniqlash

kS = 100 / (1000 x (1 – 85 /1000)) + 0,1 = 0,2093 yoki 20,93%.
Gordon modeli muntazam ravishda dividend toʻlovchi korxonalar uchun qoʻllanilishi mumkin. Bu jarayonda hisoblanadigan kapital bahosi dividend oʻsish sur’ati (g)ga juda ta’sirchan boʻlib, uning miqdorini aniq prognoz qilishga ham koʻp jihatdan bogʻliqdir.
Rivojlangan kapital bozori sharoitida CAPM modelini qoʻllash yuqori darajada asosli natijani beradi. Buning uchun korxona aksiyalari yoki uning biznes-analogi fond birjasida muomalada boʻlishi lozim. Agar kompaniyalar ushbu CAPM modelini qo`llashga qaror qilsalar, u holda risksiz foiz stavkasini aniqlashda qanday tipdagi qimmatli qog`ozdan foydalanishlariga alohida etibor qaratishlari lozim. Bunda eng ideal tanlov qimatli qog`ozlarni o`rganilayotgan yining boshidagi va ohiridagi holatini yoki uarning o`rtachasini olgan ma`qul².
Bizga ma’lumki, CAPM modeliga muvofiq oddiy aksiyalar boʻyicha risklar tizimli va tizimsiz risklarga boʻlinadi. Tizimli risklarga shartli ravishda moliya bozorlaridagi qochib boʻlmaydigan risklar kiritiladi. Aksiyalar boʻyicha tizimsiz risklar esa uning emitenti faoliyat xususiyatlari va vaziyatidan kelib chiqadi. Ularni diversifikatsiyalash yoʻli bilan kamaytirish mumkin.
Mos ravishda oʻxshash qimmatli qogʻozlar daromadliligi ikkita tarkibiy qismga boʻlingan holda aniqlanishi mumkin:
- risksiz foiz stavka RF;
- investordan talab qilinadigan tizimli riskka borish natijasidagi mukofot.
CAPM da tizimli risk β deb nomlanuvchi koeffitsient yordamida baholanadi. Bu koeffitsient qiymati baholanayotgan qimmatli qogʻoz bilan bogʻliq bozor riskini oʻlchashga xizmat qiladi.
Shunda oddiy aksiyalar yordamida kapital jalb qilishning qiymati kS CAPM modeli yordamida quyidagi formula bilan aniqlanadi: 𝑘𝑆 = 𝑅𝐹 + β𝑆 (𝑅𝑀 − 𝑅 )
Bu yerda, RF – risksiz foiz stavka (masalan, davlat obligatsiyalari boʻyicha)
RM – daromadlilikning oʻrtacha bozor stavkasi (masalan, fond indeksi daromadliligi);
βS – qimmatli qogʻoz bilan bogʻliq tizimli bozor riski.
β koeffitsient –1 dan +1gacha oraliqda fond bozorida kotirovkalanuvchi korxonalar aksiyalari uchun statistik tahlil metodlaridan foydalangan holda aniqlanadi. Ular birja byulletenlarida, axborot agentliklari va investitsion kompaniyalar tahliliy sharhlarida, biznesga doir nashrlarda va boshqalarda chop etiladi.
Muomalaga yangi chiqarilgan aksiyalar qiymatini baholashda emission xarajatlarni ham hisobga olish kerak.

1^Kredit bahosini aniqlash masalalari bilan I.Qullievning “Tijorat banklarida kredit bahosining shakllanish amaliyoti va uni takomillashtirish” (Toshkent: “Iqtisod-moliya”, 2013. – 128 bet) nomli ilmiy monografiyasi orqali batafsil tanishish mumkin.

2^ Jana Dzutlickova, Radka Fabinyova, Bohuslava Mihalcova, The Opportunity Cost of Equity Capital, Procedia Economics and Finance, 2015.p.1497. URL: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212567115004621/pdf.