1-kompyuter tarixi

1-KOMPYUTER TARIXI:

aloqa orqali axborotlar bilan almashish, murakkab xisob kitoblarni tez bajarish va ishlab Xozirgi vaqtda inson xayotiga Komp`yuter jadal kirib kelmoqda. Komp`yuter ish yuritishni osonlashtiradi, yangi xujjatlar va xar xil matnlarni tez va sifatli tayyorlash va taxlil qilish, telefon chiqarish jarayonini osonlashtiradi. YAkin kelajakda Komp`yutersiz xayotimizni tasavvur qilib bulmaydi. SHuning uchun xar bir kishiga tushunarli bulgan kichik xajmdagi bilimlar juda kerak bo’ladi.

Inson xisoblay boshlashidagi dastlabki xisoblash vositasi bo’lib odamlarning barmoqlari xizmat qilgan. Ammo ular yordamida faqat sanash ishlarni bajargan (sabab barmoqlar soni cheklangan). SHuning uchun asta sekin sun’iy xisoblash vositalari vujudga kela boshlagan. Ulardan birinchilari bo’lib toshlar va tayokchalar bulgan. Sungra abak (grek, misrlik, rimlik, xitoylik suan-pan va yaponlik soroban), Neper tayokchalari, rus schyotlari vujudga kelgan.

Ammo odamzod, uziga uxshash mexanik mashinani – yordamchini (robotni) yaratish orzusi bilan yashab kelgan edi. 1623 yilda nemis olimi Vil’gel’m SHikard (1592-1636) tomonidan ixtiro qilingan mexanik moslama mexanik xisoblash mashinalar davrini boshladi. Ammo SHikard mashinasi xam aslida birinchi bulmagan, chunki buyuk italiyalik rassom, olim va matematiki Leonardo da Vinchining nashr etilmagan qulyozmasida 13-ta raqamli sonlarni kushi shu va ayirish amallarni bajaruvchi mexanik moslamaning chizmasi topilgan. SHuni aytish lozimki Leonardo da Vinchi xamda Vil’gel’m SHikard moslamalari xayotda qullanilmagan bo’lib qolgan. Mexanik xisoblash mashinalarni yaratilish tarixining dastlabki saxifalaridan biri fransuz faylasufi, yozuvchisi, matematiki va fiziki Bleyz Paskal (1623-1662) nomi bilan bog’liq. U 1642 yilda birinchi jamlovchi (kushish va ayirish) mashinani yaratdi. 1673 yilda esa boshqa olim nemis Gotfrid Vil’gel’m Leybnits (1646-1716) 4-arifmetik amalni bajaruvchi mashinani yaratdi. XIX asrdan boshlab bu mashinalarga uxshash mashinalar juda ko’p qo’llanar edi. 1820 yilda SHarl de Kolmar tomonidan birinchi kal`kulyator – ARIFMOMETR yaratildi.

1885 yilda amerikalik ixtirochi Uvil’yam Barrouz klaviatura va kog’ozga pechatlash uskunalardan iborat arifmometrni yaratdi.

Universal avtomatik xisoblash mashinani yaratish g’oyasi va loyixasi Kembridj universitetining profesori CHarl’z Beybidjga (1792-1871) mansubdir. Uning loixasi bo’yicha bu mashina xotira qismi, xisoblash qismi, boshkarish qismi va chiqarish qismiga ega bo’lishi shart edi. XIX asrning oxirida va XX asrning urtalarida fan va texnikaning barcha soxalarida juda ko’plab kashfiyotlar va ixtirolar qilindi. Bu ko’p mexnat talab qiladigan mashinalarni yaratishga zarurat paydo qildi. Beybidjning loyixasi asosida ko’p olimlar mashinalar yaratishga xarakat qilgan. 1988 yilda amerikalik injener German Xollerit birinchi elektromexanik xisoblash mashinani – TABULYATORNI yaratdi. Ushbu mashina rele asosida ishlagan bo’lib perfokartalarda yozilgan malumotlar bilan ishlay olar edi. 43-ta Xollerit tabulyatorlari 1890 yilda bo’lib utgan 11-chi Amerika axolini ruyxatdan o’tkazishda ishlatilgan.

1930 yilda amerikalik olim Vannevar Bush tomonidan Komp`yuterning katta elektromexanik analogi – DIFFERENSIAL ANALIZATORI yaratilgan. Ushbu mashinada ma’lumotlarni saqlash uchun elektron lampalar qullanilgan. 1941 yilda nemis injeneri Z3 nomli birinchi bo’lib dasturlarda ishlovchi xisoblash mashinani yaratdi. 1943 yilda Buyuk Britaniya maxfiy laboratoriyalarida Alan T’yuring boshchiligida elektron lampalarda ishlovchi Koloss nomli birinchi EXM (elektro xisoblash mashinasi) yaratildi. 1944 yilda AQSHning xarbiylari uchun amerikali injener Govard Eyken elektromexanik rele asosida ogirligi 35 tonnali EXM yaratdi. Bu mashinani nomi MARK-1 edi. Lekin uning tezligi shu zamon talablariga javob bermas edi. 1946 yilda amerikali olimlar Djon Mochli va Prespera Ekerta birichi universal tulik elektron xisoblash mashinani yaratdilar. Ushbu mashina elektron lampalar asosida ishlar edi va uning nomi ENIAC edi. U MARK-1 dan ming marta tezkarroq edi, leykin uning xam kamchiliklari bor edi: ogirligi – 30 tonna; uzunligi 170 kvadrat metr xonani egallar edi; tarkibida 18 000 elektrolampalar bor edi; ishlash jarayoni juda murakkab va bu mashina juda tez ishlamas edi (sekundiga 300 ko’paytirish yoki 5000 qo’shish amallari bajarishi mumkin edi). SHu kamchiliklarni bartarab qilish uchun olimlar juda ko’p mexnat qilar edi. Birinchi EXM lar avlodi lampali deb nomlanadi. 1947 yilda BELL laboratoriya xodimlari V. SHokli, J. Bardini va V. Berteyn tomonidan birinchi tranzistor kashf etildi. 1948 yildan esa elektron lampalar urniga kashf etilgan tranzistorlar qo’llana boshlandi va shuning uchun 2 avlod EXM lari tranzistorli deb nomlangan. 1949 yilda Djey Forrester tomonidan magnitli xotira uskunalari yaratildi va shu yilda Kembridj universitetida birinchi xotiraga ega EXM – EDSAC nomli EXM yaratildi. 1959 yilda Robert Noys (INTEL firmani aratgan odam) bitta plastinada bir nechta tranzistorlarni joylashtirib integral sxemalar yoki chiplarni yaratgan. 1968 yilda Burroughs firma tomonidan integral sxemalarda ishlaydigan birinchi Komp`yuterni chiqardi va shuning uchun uchinchi EXMlar avlodi katta integral sxemali deb nomlanadi. SHu yilda amerikali injeneri Duglas Endjelbart xozirgi sichqoncha qurilma vazifasini bajaruvchi uskunani yaratdi. 1970 yildan boshlab INTEL firma xotiraning integral sxemalarni chiqara boshladi. SHu firmada ishlagan Marshian Edvard Xoff shu yilda mikroprotsessorni kashf etgan (bita kremniy chipda bir nechta integral sxemalarni joylashtirdi). SHu yildan boshlab mikroprotsessorlarda ishlovchi turtinchi EXMlar avlodi boshlandi, ular kichik integral sxemali avlod deb nomlanadi.

1973 yildan boshlab EXM tarixining yangi saxifasi, personal Komp`yuterlar saxifasi boshlandi. SHu yilda fransiyadagi Truong Trong Ti firma tomonidan birinchi personal Komp`yuter yaratildi. SHu bilan birga 1973 yilda dunyoga tanikli XEROX firma tomonidan Alto nomli shaxsiy Komp`yuter yaratilgan. Ushbu Komp`yuterda birinchi bo’lib fayllar va dasturlarni oynalar ko’rinishda ochish prinsipi qullanilgan.
1977 yilda Apple Computer firma tomonidan Apple-II nomli shaxsiy Komp`yuterlar ommaviy ravishda chiqarila boshlagan. Ushbu Komp`yuterlar plastmass korpus, klaviatura va displeyga ega bulgan.
1980 yilda Osborne Computer firma birinchi portativ Komp`yuterlarni chiqara boshladi. Ushbu komp’ter ogirligi 11 kg, juda kichkina xajmga ega bo’lgan va narxi atigi 1795 dollar bo’lgan.
1981 yildan boshlab IBM (International Business Machines) firma tomonidan personal Komp`yuterlar seriyalab chiqara boshlandi va butun dunyoga sotila boshlandi. SHundan beri Komp`yuter xayotimizda mustaxkam joylashib, axborotni qayta ishlashning eng zamonaviy vositasiga aylandi va butun dunyoga taniqli bo’ldi. SHuning uchun personal Komp`yuterlar standarti shu Komp`yuter nomi bilan nomlanadi – IBM PC (personal computer).
Komp`yuterlar xotirasining xajmi, amallarni bajarish tezligi va boshqa xususiyatlar bo’yicha 5-ta guruhga bo’linadi: