1. Kuch momenti. Moddiy nuqtaning aylana bo’ylab harakati. Qattiq jismlarning inertsiya momentlari

Qattiq jismning aylanma harakat dinamikasining asosiy tenglama

• Qattiq jismning aylanma xarakati deganda, uning og’irlik markazidan o`tuvchiqo`zg`almas o`q atrofida aylanishi nazarda tutiladi . Bunda qattiq jismning barcha nuqtalari aylanalar chizadi, barcha aylanalar markazlari bir to’g’ri chiziq ustida yotadi, bu chiziqni aylanish o’qi deyiladi. Tashqi ta’sir bo’lmasa, qattiq jism o’zining og’irlik markazidan o’tuvchi o’q atrofida muvozanatda tinch turadi. Uni aylanma xarakatga keltirish uchun nolga teng bo’lmagan biror uch momenti yoki juft kuch momenti ta’sir etishi lozim. Qattiq jismning o’qlarida shqalanish hlai mavud bo’ib, jismga tashqi kuch hamda ishqalanish kuchidan iborat juft kuch momenti ta’sir etadi.

• Aylanma harakat dinamikasi asosiy qonunining ba’zi tatbiqlari.



• Aylanma harakat dinamikasining asosiy qonuniga ko’ra, bir xil kuch momenti ta’sirida har xil inertsiya momentiga ega bo’lgan jismlar turlicha burchakli tezlanish kichik, ya’ni bunday jism o’zining tezligini osonlikcha o’zgartira olmaydi., inertligi katta bo’ladi.
• Qiya tekislikda diametric va massasi bir xil bo’lgan ikkita slindirni, ularning o’qlari bir to’g’ri chiziq ustida yotadigan qilib ushlab turib baravariga qo’yib yuboramiz (66-rasm ). Ulardan biri yog’ochdan yasalgan butun silindir bo’lib massasi xajm bo’yicha tekis taqsimlangan. Ikkinchisi esa, yupqa metaldan yasalgan ichi bo’sh slindir,

Moddiy nuqta impul’s momenti va uning saqlanish qonuni.
Ilgarilanma harakat dinamikasidan moddiy nuqtaga ta’sir etuvchi natijaviy kuch nolga teng bo’lsa, uning impul’si o’zgarmas saqlanadi, degan muhim saqlanish qonunini bilamiz. Tabiatda impul’s momentining saqlanish qonuni bo’lib, bu qonun aylanma harakat hodisalarida muhim ahamyatga ega. M massali moddiy nuqta tezlik bilan harakatlanayotgan bo’lsin (70-a rasm).
(70-a.b.v rasm)

Foydalanilgan adabiyotlar:

• I.V.Savelev. Umumiy fizika kursi.
• R.I.Grabovskiy. Fizika kukrsi.
• Ismoilov M., Habibullayev P., Xaliulin M. Fizika kursi.
• Abdullayev G. Fizika.
• Savelev I.V. «Umumiy fizika kursi»
• Savelev I.V. «Umumiy fizika kursi»
• Rasulmuhamedov A.G, Kamolov J., Izbosarov B.F. «Umumiy fizika kursi»
• Nazarov O‘.Q. Umumiy fizika kursi.
• 9. Sivuxin D.V. “Umumiy fizika kursi”.
• 10. www.ziyonet.uz