1-kurs tarixyo`nalishitalabalariuchunArxeologiyavaetnologiyafanidan yakuniynazoratsavollari 1-variant

Variant-49

1. 
   O‘zbekistondaarxeologiyafaniningrivojlanishtarixi.
   
2. 
   So‘nggipaleolitdavriyodgorliklari
   
3. 
   Eneolitdavriumumiytavsifi
   

Variant-50

1. 
   Arxeologiyafanito‘g‘risidadastlabkibilimlarningshakllanishi.
   
2. 
   Seleng‘urg‘or-makoni
   
3. 
   Sopollimadaniyati
   

1 Arxeologiyaso‘zinimiloddanavvalgi4-asrdaPlaton(Aflotun)qadimgi

voqealarmaʼnosidaishlatgan.Ilmiymaqsadlardagidastlabkiarxeologik

qazishlar18-asrboshidanboshlangan.19-asryirikarxeologikkash-fiyotlar

davribo‘lib,Arxeologiyafansifatidashakllanibbordi,19-asrLeiasosan4kiyemgabo‘

linibo‘rganilaredi;YunonistonvaRimningquldorlikdavri

yodgorliklarinio‘rganuvchimumtozArxeologiya,ibtidoiyArxeologiya,662-

o‘rtaasrmoddiy-madaniyatyodgorliklarinio‘rganuvchiumumiyArxeologiya

vasharqArxeologiya20-asrboshidaularbirlashib,kengmaz-munlihozirgi

zamonArxeologiyasishakllandi.O‘zbekistondaarxeologiktekshi-rishlar19-

asrningoxirgichoragida,TurkistonniRossiyabosibolganidanso‘ng

boshlandi.RossiyaimperiyasiTurkistonningo‘tmishi,xalqiningurf-odati,

qadimgiqo‘lyozmalarinio‘rganishorqalio‘lkadao‘ziningmustamlakachilik

rejiminimustahkamlamoqchiedi.Turkistonosoriatiqalarinio‘rganishni

dastavvalrusArxeologiyahavaskorlarivao‘lkashunoslariboshlabberdi.

1895yilV.V.BartoldnkngtashabbusibilanTurkistonarxeologiya

havaskorlarito‘garagituzilib,Arxeologiyaishlarishuto‘garaknazoratidaolib

boriladi.O‘shadavrdao‘tkazilganArxeologiyatadqiqotlaridaV.V.Bartolvd,V.

L.Vyatkin,N.I.Veselovskiylarningxizmatikattabo‘ldi.Ammoarxeologikyod

-gorliklarnihalihartomonlama,kengo‘rganilmaganligihamdatopilmalar

yaxshianiqlanmaganligisabablibuvaqtdaibtidoiyvaundankeyingiilk

davrlarmutlaqoyoritilmadi.Shundaybo‘lsaham 19-asroxiri –20-asr

boshlaridagiTurkistondaolibborilganarxeologikizlanishlarO‘zbekiston

tarixshu-nosligidamuhim ahamiyatgaegabo‘ldi.O‘rtaOsiyoxalqlarining

qadimgimoddiy-madaniyatyodgorliklarinio‘rganishdadastlabkiqadamlar

qo‘yildi.Mahalliyxalqo‘rtasidao‘zvataniningo‘tmishyod-gorliklaribilanqiziquvchiAkram

pol-vonAsqarov,MirzaAbdullaBuxoriy,MuhammadVafokabi

qadimgibuyumlarhamdachaqatangalarnito‘plovchihavaskor

o‘lkashunoslarpaydobo‘ldi.BudavrdaTurkistonarxeologiyasihavaskorlik

darajasidabo‘libturlixil(ko‘proqnumizmatikagadoir)topilmalarni

to‘plashdanibo-ratbo‘lgan.Afrosiyob,Ulug‘bekrasadxonasivaPoykandharo

-balaridadastlabkiqazishmalarolibborilgan.
2 O‘zbekistondaSelungurgʻori—FargʻonavodiysiSoʻxtumanidagiqad.

manzilgoh.S.gʻ.Fargʻonash.dantaxminan100 km jan.gʻarbida,

Haydarkonninggʻarbiychekkasidajoylashgan.Buulkangʻorningchuq.120m,

kengligi34m vabal.25m.Arxeologikqazishishlari1980yildanbuyonolib

borilyapti.Gʻorda20—40sm qalinlikdagibeshtamadaniyqatlam aniqlandi.

Ularbironarxeologikqoldiqlarsiztozaqatlamlar(30—100sm)bilanboʻlingan.

Bushundandalolatberadiki,ibtidoiyodamlarmazkurgʻorda5marta

yashaganlarvavaqtvaqtibilanoʻzmaskanlariniuzoqmuddatgatark

etishgan.Buyerdantoshqurollar,hayvonsuyaklariqoldiqlarivaarxantrop

tipidagiodam qoldiqlari(10tatishva.yelkasuyaginingboʻlagi)ningboy

kolleksiyasitopildi.Ushbukolleksiyadaqoʻlchoʻqmori,yiriktoshqirgʻichlar

vapichoklar,koʻpmiqdordaoʻyibkertibishlangantishsimonqurollarmavjud.

Ular,asosan,yashma,kremniylichaqmoqtosh,kremniyliohaktoshlardan

tayyorlangan.Madaniyqatlamlardan32turdagiyirtqich,tuyoqli,maydasut

emizuvchivakemiruvchihayvonlarningsuyakqoldiqdaritopilib,tadqiqetiladi.

Tadqiqotlarnatijasidaqad.davrtabiiysharoiti,iqlimixronologikdavrini

aniqlashgaerishildi.

S.gʻ.dantopilganmateriallarkompleksoʻrganilib,pastkiqatlamlarining

sanasi1,5mln.yildebbelgilanadi.BungaqadarOʻrtaOsiyo,jumladan,

Oʻzbekistontarixioʻrtapaleolitdavridan(mil.av.100mingyildan)

boshlanar
3 Sopollitepa—Surxondaryoviloyatining(Muzrabodtumani)Sherobodchoʻlini

kesiboʻtganOʻlanbuloqsoyyoqasigajoylashganjezdavrigaoidarxeologik

yodgorlik.U1968y.arxeologL.Albaum tomonidantopilgan.1969—74

yillardaA.AsqarovtomonidanoʻrganilganS.ningmaydonitaxminan3ga.

Uning1ga.gayaqinmarkaziyqismimudofaadevorlaribilanoʻrabolingan.

Qalʼaatrofidagimaydonningkataqismibuzilib,paxtadalalarigaaylantirilgan.

Tepaningustkiqismidasopolsinikdarikalashibyotganligiuchunumahalliy

aholiorasidaS.debatalgan.S.daoʻtkazilganarxeologikkazishmalar

natijasigakoʻra,uningmarkaziyqismimurabba(82×82m.)shaklidaqurilgan

qalʼadaniborat.Qalʼaningtomonlarigoʻyo3qatormudofaadevorlaribilan

oʻrabolingan.Aslidaesa,qalʼanioʻrabolgandevorlartizimiichkivatashqi

yoʻlaksimonqopqonlardantashkiltopganboʻlibqalʼatashqimudofaa

chizigʻidatomonlargaparallelqilib8tayoʻlaksimonqopqonlarjoylashtirilgan.

Qalʼaningichkimudofaachizigʻiningmarkazigavahartoʻrttomon

burchaklarigabittadan,hammasiboʻlib8tayoʻlaksimonqopqonlar

joylashtirilgan.Yoʻlaksimonqopqontiziminingjoylashishrejasigakoʻra,

qalʼagakirishdarvozasiham goʻyo8ta.Aslidaesahaqiqiydarvozaqalʼajan.

tomoniningmarkazigajoylashgan,qolgan"darvozalar"harbiyxavf

tugʻilgandaqopqonvazifasinibajargan.Qalʼaningichkimudofaatizimida,

yoʻlaksimonqopqonlaroraligʻida,hartomondaikkitadanmurabbashaklida

qurilganxonalarboʻlib,ulargaqalʼaichkitomonidaneshikochilgan.Aynan

anashuxonalartomonqalʼaichigajoylashganturarjoymajmualarioralab

torkoʻchalaroʻtgan.Qalʼaichidagiturarjoymajmualariuningichkidevorlari

boʻylabjoylashgan.Ularanashukoʻchalarorqali8tamahallagaboʻlingan.

Qalʼamarkazidaesaochik,maydonbor.Qalʼadarvozasidanboshlangankeng

yoʻlvatorkoʻchalaranashumaydonbilanbogʻlangan.BularningbarchasiS.

jamoalariningmudofaatiziminitashkiletgan.Bundaymurakkabmeʼmoriy

inshootoldindanoʻylangananiqrejavagʻoyaasosidaqurilgan.S.qalʼa

qoʻrgʻoniningmeʼmoriytarhiprotoshahartarkibinieslatadi,unimaxsusoʻylab

topilganmudofaarejasiesaamaliytajribadankelibchiqib,qalʼaboshrejasi

gʻoyasigaqatiyboʻysundirilgan.Aynan,manashundaymudofaatizimiS.

xavfsizliginiyukrridarajadataʼminlayolgan.S.mudofaatiziminitashkiletgan

uzunyoʻlaklardastlabmudofaainshootivazifasinibajargan.Ulargamudofaa

inshootisifatidatalabsoʻngach,sekinastaboshqamaqsadlarda

foydalanilgan.Mac,shim.vasharqiyichkiyoʻlaklarxilxonasifatida

foydalanilsa,gʻarbiyvajan.yoʻlaklarkulolchilikustaxonalarisifatida

foydalanilgan.Harbirmahalladaurugʻjamoalariningxilxonalariboʻlib,