1-kurs tarixyo`nalishitalabalariuchunArxeologiyavaetnologiyafanidan yakuniynazoratsavollari 1-variant

Variant-48

1. 
   Arxeologiyaasoslarifaninio‘rganishningahamiyati.
   
2. 
   O‘zbekistonning mezolit davri arxeologiyasi
   
3. 
   Tripoli-Kukutenimadaniyati
   

1.Arxeologiya asoslari fanini o‘rganishning ahamiyati

“Аrхеоlоgiya”- so’zi yunоnchаdаn оlingаn bo’lib - “аrхаyоs”-qаdimgi, “lоgоs”-fаnso’zlаridаntаrkibtоpgаn.Qаdimiyathаqidаgifаndir (Qаdimshunоslik). Unidаstlаb,milоddаn аvvаlgi IV аsrdа Аflоtun“Gippiy”diаlоgidа,qаdimgizаmоnhаqidаgifаnninаzаrdа tutibishlаtgаn. SHutаriqа buso’zqаdimgiYunоnistоndа qo’llаnilgаnvа o’tmish mаsаlаlаri muhоkаmаsi mа’nоsini аnglаtgаn. Vаqto’tgаch,uningmа’nо dоirаsi аnchа o’zgаrib, kеngаyibbоrgаn vа tаriх fаnining muhim tаrmоqlаridаn birigа аylаngаn.

Аrхеоlоgiya—mоddiy mаdаniyatmаnbаlаri аsоsidа insоniyatningo’tmishinio’rgаtuvchifаnhisоblаnаdi. Аrхеоlоgikmаnbаlаr tаriхiy mаnbаlаrgаnisbаtаnаnchа qаdimiydir. Uningilkdаvri 2,5-3 milliоnyilgа bоribtаqаlаdi. Bizkishilikjаmiyatitаriхini 24 sоаtdеbfаrаzqilsаk, uning 23 sоаt-u 56 minutiyozmа mаnbаlаrsizdаvrgа, 4 minutiyozmа tаriхgа to’g’rikеlаdi. Dеmаk,kishiliktаriхiningjudа kаttа dаvrinio’rgаnish аrхеоlоgikmаnbаlаrgа tаyanib оlib bоrilаdi.

Аrхеоlоgikmаnbаlаr аrхеоlоgik yodgоrliklаrdir, ya’ni insоntоmоnidаnyarаtilgаnturаr-jоy qоldiqlаri, оdаmlаr yashаgаn g’оr vа ungirlаr, mеhnаtqurоllаri, sоpоlidishlаri, sаn’аtоbidаlаri, qоyatоshrаsmlаri, shuningdеk,mоddiy mаtеriаlgа bitilgаn yozmа mаnbаlаrhаmkirаdi. Аrхеоlоglаrkishilikmаdаniyatitаriхinio’rgаnishdа mоddiyvа yozmа mаnbаlаrgа tаyanibish ko’rаdilаr.

Аrхеоlоgiyadа qаdimgibuyumlаrnio’rgаnishbirdаn birmаqsаdqilib оlinmаydi, tоpilmаlаrni tilgа kiritish vа o’shа zаmоn nаfаsini tiklаsh аrхеоlоgiyaning аsоsiy mаqsаdidir. SHuning uchun tоpilmаlаrtаriхiytаdqiqоdlаruchunfаqаtmаnbа sifаtidаginа ilmiyqimmаtgа egа bo’lаdi.Buyumlаrningyoshi, nimаgа ishlаtilgаni, qаndаyuslubdа yasаlgаnini аniqlаshtаdqiqоtningzаrurtаyyorgаrlikbоsqichihisоblаnаdi.

2/O‘zbekistonning mezolit davri arxeologiyasi

ЎзбекистонРеспубликасинингбарчаҳудудларидамезолитдавригаоиджудакўпёдгорликмавжуд. Қўшилиш, Обишир, Мачайғор-маконивабошқалармезолитдавриоидмуҳимёдгорликларсаналади. УларданқадимгисиТошкентвоҳасидагиҚўшилишмаконимил. авв. X-IX мингйилликларгаоид. Маконнингсақланибқолганқисмдан 200 данортиқчақмоқтошданясалгантошқуроллариҳамдақорамол, қўйваэчкисуякларитопилган.

Фарғонаводийсидамезолитдавригаоид 40 данортиқғорваочиқжой-маконлараниқланган. СўхдарёсинингюқориоқимидажойлашганОбишир I,V ваТошкўмирғор-маконларидаолибборилганқазишмаишларинатижасидатошқуроллариваёввойиҳайвонсуякларитопилган. 19
Фарғона водийси текислигида эса мезолит-неолит даврларига оид сал кам юзга яқин жой-маконлар ўрганилган. Водийнинг Ўрта текислигида қадимги кўллар бўйида жойлашган Ашикўл 2, 3, 16, Янгиқадам 1, Тойлоқ 3,5,7 бошқа ёдгорликлар нисбатан яхши ўрганилган. Маконларнинг устки қисмидан тош қуроллари териб олинган. Қурол асосан микропластинка шаклили тош бўлагидан ясалган.

Фарғона водийсининг мезолит даврига оид барча ёдгорликларини умумий Обишир (IX-VIII минг йилликлар) маданияти номи билан юритилади. Бу маданият соҳиблари дастлаб тоғдаги ғорларда яшаб, овчилик ва термачилик шуғулланган. Ривожланган босқичда текисликдаги кўлларнинг атрофида яшаб, термачилик ва балиқчилик билан кун кечирган.

Сурхондарё вилояти Бойсунтоғ ҳудудида мезолит даврининг сўнгги босқичига оид Мочай ғор-маконидан мезолит даври хўжалик тўғрисида қимматли маълумотлар аниқланган. Ғор-маконнинг юқоридаги иккинчи маданий қатламидан топилган суякларининг кўпчилиги хонаки (қўй ва эчки) ҳайвонларга тегишли.

Устюрт ҳудудида ҳам мезолит даврининг охирида яшаган ибтидоий қабилалар фойдаланган тош қуроллари Айдаболқудуқ ва Жайронқудуқ атрофида жойлашган кўпгина маконлардан териб олинган.

Жанубий Тожикистонда мезолит даври ёдгорликлар Вахш, Кофирнаҳр, Панж водийлари, ҳатто Помир тоғининг баланд қисмида жойлашган 30 га яқин ёдгорликлар аниқланган.

Ёдгорликлардан Тутқовул III, Чилчорчашма, Дараи Шўр, Қуйибулён, Обикийик, Ошхона, Аличур ва шу каби бошқа ёдгорликлар яхши ўрганилган. Бу ерда мезолит даври маданиятлари текислик ва тоғолди ҳудудидан иборат икки йўналишда фаолият юритган. Улар мил. авв. XI-VII минг йилликлар билан саналанади.

Бу маданият эгалари овчилик, балиқчилик ва термачилик каби ўзлаштирувчи хўжалик шакл орқали кун кечиришган. Асосий ов қуроли найза ва ўқ-ёй ҳисобланган. Балиқ овлаш мақсадида ишлатилган тош қуроллари топилмаган. Балиқлар асосан гарпунларда ов қилинган.

3.Tripoli-Kukuteni madaniyati