1-kurs tarixyo`nalishitalabalariuchunArxeologiyavaetnologiyafanidan yakuniynazoratsavollari 1-variant

1.Paleolit davri tasviriy san'ati.?- Tasviriy san'at insoniyat tafakkurining mahsuli. U kishilik jamiyati taraqqiyotining ma'lum bosqichida, ya'ni ongli odamlar paydo bo‘lgan davrda shakllangan. Aql-idrokli odamlar tafakkurining o‘sib borishi, insoniyat moddiy olamni va ongidan tashqaridagi hodisalarni tasvirlashga harakat qilgan. San'atning ilk namunasi qoya toshlarga chizilgan tasvirlar va haykalchalardir.

Paleolit davriga oid dastlabki qoya tosh tasvirlari XIX asrning oxirgi choragida (1879 yil) Ispaniyadagi Altamir g‘orida M.Sautol tomonidan aniqlagan. O‘tgan asrning boshida (1901) E.Kartalyak va A.Breyl Altamir g‘ori shifti va devorlariga chizilgan 150 ta hayvon tasvirlarini o‘rgangan.

Fransiyadagi Le Kombarell g‘origa chizilgan mamont, bizon, bug‘u, ot va ayiqlarning 300 ta rasmlari paleolit davri tasviriy san'atining noyob namunasidir. Hayvonlar orasida qisman odamlarning tasviri ham uchraydi. Ularning aksariyati niqob kiygan holatda chizilgan.

Zoolog olim A.V.Ryumin Ural tog‘idagi Kapova (Rossiya g‘orida 1959 yili mamont, ot va karkidonlar chizilgan tasvirlarni o‘rgangan. Qattiq jinsli tosh sinig‘i bilan uyib chizilgan tasvirlar ustidan qizil rangli bo‘yoq berib ishlangan. Ularning dastlabki namunasi mil. avv. 30 ming yillikka oid.

Paleolit davri san'atining boshqa bir turi haykalchalar hisoblanadi. Ularning antoropomof va zoomorf shaklida yasalgan nusxasi mavjud. Haykalchalar kiyimsiz yoki qisman kiyim-boshi bilan tasvirlangan. Haykalchalarning o‘lchami 12-15 sm. dan iborat bo‘lib, ohaktosh yoki mergel-ohakgil kabi yumshoq tosh navlari va qisman hayvon suyagidan ishlangan. Haykalchalar orasida “paleolit zuxrosi” nomi bilan mashhur bo‘lgan ayol shakllari keng tarqalgan bo‘lib, ularning namunalsi Avdeevo, Verteshselesh, Kostenki, Villendorf, Malta, Gagarino kabi yodgorliklardan topib o‘rganilgan.

Haykalchalarning eng qadimgi namunalari so‘nggi paleolit davrining ilk bosqichiga, ko‘pchilik qismi esa o‘rtalariga oid. Ayol tasviri mujassam etgan haykalchalar tana a'zosining ayrim qismlari nisbatan kattalashtirib ishlangan. Mutaxassis olimlarning fikriga qaraganda bunday haykalchalar ayol kultini aks ettirgan.

Hayvonlarning suyagidan yasalgan turli xil bezaklar, xususan ularning tishidan yasalgan taqinchoqlar so‘nggi paleolit davri amaliy san'atining muhim namunasi hisoblanadi. So‘nggi paleolit davri tasviriy san'atida qadimgi odamlarning ijtimoiy hayoti va xo‘jalik faoliyati aks etib, ularning ongidan tashqaridagi dunyoqarash tushunchalari namoyon bo‘ladi.

So‘nggi paleolit davrida odamlari ongida shakllangan tabiat sirlarini ilohiylashtirish, jon va ruh tushunchalari, ularning in'ekosi sifatida animizm, totemizm, fetishizm va magiya kabi dastlabki ibtidoiy diniy qarashlar vujudga keladi sabab bo‘lgan.

So‘nggi paleolit davrda jamiyatning dastlabki ijtimoiy tashkiloti-urug‘chilik tuzimi shakllanadi. Urug‘chilik tuzimining ilk bosqichi ona urug‘iga asoslangan edi.