1 лаборатория иши

Gruntlarni laboratoriya sharoitida aniqlanadigan
deformatsiya xarakteristikalari.
Gruntlarni aniqlanadigan deformatsiya xarakteristikalariga quyidagilar kiradi: gruntning siqilishga fazoviy xolatdagi struktura karshiligi; elastiklik moduli, deformatsiyalanishga ko’rsatgan gruntni ichki karshiligi:
Siqilish - gruntni xajmini tashqiy bosim tahsirida kichrayishiga (deformatsiyalanishiga) aytiladi. Siqilish - gruntning quyidagi xossalariga bog’liq- g’ovakligiga, donadorligiga, mineral tarkibiga, zarralarini ichki struktura bog’lanishiga va tashqi tahsirni xarakteriga.
Gruntlarda kompressiya sinovlarini laboratoriya sharoitida odometr asbobida o’tkaziladi.
Odometr (rasm 12.2), mustaxkam metall korpusdan (4), ko’zli (teshikli) taglikdan (7), po’lat kolg’tsodan(5), shtamp (3), soatsimon indikatorlar (1)dan iborat bo’ladi.
SHtamp orqali bosim berilib gruntni deformtsiyasi h o’lchanadi.
Tajribani o’tkazish tartibi 12laboratoriya ishia berilgan.
Deformatsiya qiyatini aniqlashda odometrni tarirovka tuzatmasini ehtiborga olish zarur, u o’lchashda yuz beradigan xatoliklarni bartaraf qiladi. Tajribani o’tkazishda oldin gruntni, ₀; _s ; W xossalari aniqlangan bo’ladi, undan foydalanib, gruntni g’ovaklik koeffitsientini boshlang’ich qiymatini quyidagi ifodadan xisoblanadi
e₀ = (₀ / _s ) (1+ W) – 1 (1)
Grunt namunasini ixtiyoriy bosimdagi deformatsiyasini, tegishli bosimlarda shtampni siljishlarini farqidan h’, odometrni tarirovka tuzatmalardan h’’ foydalanib quyidagi ifodadan topiladi
h = h’ - h’’ (2)
Odometrda gruntni siqilishi, g’ovaklik koeffitsientini xar xil bosimnalarda o’zgarishini chiziqli bog’lanishi - kompressiya egri chizig’ini ifodalaydi (rasm 12.1).
G’ovaklik koeffitsientini, tashkiy bosimni xar bir qiymati uchun quyidagi formuladan xisoblanadi
e_i = ye₀ - (h /h) (1+ ye₀) (3)
bu yerda h - grunt namunasini balandligi 2 sm.
h_n - deformatsiyani stabillashgan nisbiy qiymati, mm
h_n = h /h , mm (4)
G’ovaklik koeffitsientini boshlang’ich qiymatiga nisbatan orttirmasi quyidagiga teng:
e = h_n (1 + ye₀ ) (5)
Tahsir etayotgan bosim uchun g’ovaklik koeffitsientini qiymati :
e_i = ye₀ - e (6)
Siqilish koeffitsienti a, tajriba ishi bo’yicha qurilgan, kompressiya egri chizig’idan (rasm 12.1) foydalanib, quyidagi ifodadan xisoblanadi.
a = tg  = (e_v - ye_s ) / (R_s – R_v) MPa^-1 (7)
bu yerda ye_v - ye_s - g’ovaklik koeffitsientlarini, R_s – R_v bosimlardagi qiymatlari
R_s – R_v - tashkiy bosim bosqichlari, Mpa;
Grafikdan ko’rinib turubdiki a bosimni xar bir miqdori uchun o’ziga xos qiymatni oladi. Masalan AV kesmasida tg ; VS - kesmasida tg ularni miqdorlari o’z navbatida
tg > tg yoki tg > tg va x.k.
Zichlashish qonuni ko’yidagicha tariflanadi: zichlovchi bosimni nisbiy o’zgarishida, g’ovakliklar koeffitsientini o’zgarishi, bosimni o’zgarishiga to’g’ri proportsionaldir.
Siqilish koeffitsienti a ni qiymatiga ko’ra gruntlar quydagicha toifalanadi:
a  1 MPa^-1 - grunt o’ta siqiluvchan;
1< a  0,1 MPa^-1 - grunt o’rta siqiluvchan;
a > 0,1 MPa^-1 - grunt oz siqiluvchan.
Siqilish koeffitsientini keltirilgan qiymati, g’ovaklik koeffitsientini birinchi qiymati uchun
a₀ = a / (1 + ye_i ) MPa^-1 (8)
Gruntlarni elastiklik (yung) moduli Ye quydagidan topiladi
E =  / a₀ Mpa (9)
Bu yerda:  = o’lchovsiz «Puasson» koeffitsienti bo’lib, gruntlar uchun u qo’ydagilarga teng:
Qumli gruntlar uchun  = 0,8
Supeslar uchun  = 0,74
Suglinoklar uchun  = 0,62
Gillar uchun  = 0,4