1 лаборатория иши

12 - Laboratoriya ishi.


Odometrda gruntlarni deformatsiya ko’rsatgichlarini
kompressiya usulida aniqlash.

Maqsadi:
Gruntlarni siqilishga struktura fazoviy qarshiligi aniqlash, bunda gruntlarni odometrda siqilishi, ularda xosil bo’ladigan kuchlanishlarni nazariy xullosalarini tajriba natijalariga mos kelishi, tajriba sinovlarini o’tkazishda o’ziga xos standart talablarini o’rgatib talabalarni bilim sifatini chuqurlashtirishdir.


Amaliy axamiyati:
Gruntlarni siqilishini aniqlash, ularni toifalariga ko’ra tashqiy bosimlarni xarakteriga mos (statik, dinamik) deformatsiyalarini aniqlashda, bino va inshootlarni poydevorlarini cho’kishlarini aniqlashda foydalaniladigan siqilish koeffitsienti, g’ovaklik koeffitsienti va elastiklik moduli kabi mustaxkamlik xarakteristikalarini aniqlanadi.


Vazifasi:
Gruntlarni tashkiy bosim tahsirida, yon tomonlariga kengaymasdan deformatsiyalarini aniqlash, siqilish koeffitsientini xisoblash, buning uchun ishlatiladigan asboblarni ishlashini texnologik tizimi va ishlatishni o’rgatishdir.


Zaruriy asbob uskunalar va materiallar:
1. Odometr, K-1M
2. Filg’tr qog’ozi
3. Soat
4. Pichoq
5. Tarirovka qilish uchun metall tsilindrik idishi
6. Soatsimon indikatorlar
7. Grunt namunasi


Ishni borishi:
1. Gruntni xossalari ₀ , _s , W va ye₀ larni oldindan aniqlanib olinadi (e₀ - g’ovaklik koeffitsientini boshlang’ich miqdori).
2. Odometrni (K-1M)tepa plitasidan (staninasi) yuk bog’ichini yuklanish yelkasidan chiqarilib olib, uni detallarini ajratiladi(Rasm 12.2, 12.3).
3. Odometrni kolg’tsosini grunt monoliti yuzasiga qo’yib, grunt namunasi qirqib olinadi, kolg’tsoni ustki va ostki yuzalari tekislagich bilan qirqib tekislanib, kolg’tsoni yon tomonlari filg’tr qog’ozi bilan artib tozalanadi. Ishga tayyorlanib filg’tr qog’ozi bilan berkitib qo’yiladi.



Р, МПа

0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6

Р_с

Р_в

Rasm 12.1. Kompressiya egri chizig’i.

Rasm 12.2 Odometrni qirqimdagi ko’rinishi
1 - soatsimon indikatorlar; 2 - yukni markazlashtiruvchi sharik, 3 - yuqorigi shtamp; 4 - gilza; 5 - po’lat kolg’tso; 6 - grunt namunasi; 7 - ko’zli (teshikli) taglik; 8 - Filg’tr qog’oz.

Rasm 12.3 K-1M kompressiya asbobini umumiy ko’rinishi.
1 - asbobni 4ta tayanch oyoqlari; 2 - beriladigan yuklarni mustaxkam metall tutgichlari; 3 - ikkita segmentsimon yelkalar; 4 - ustki metall plitasi; 5 - xarakatlanuvchi metall tutgich; 6 - yuk uzatuvchi osma bog’ichni tuguni; 7 - yuklar (toshlar); 8 - toshlarni qo’ygani yuk osma suppachasi.

4. Odometrni (K-1M) stolchasiga (4) (rasm 12.2, 12.3,) qayta terilib taglik 7 yuzasiga filtr qog’ozi solinadi (kolg’tsoni ostki yuzasi bo’yicha), metall korpus - 4 qo’yiladi ichiga, grunt namunasi olingan kolg’tso 5 ni, tepadan pastga tushiriladi. Kolg’tsoni ustki yuzasini (grunt namunasi tepasini) filg’tr qog’ozi bilan berkitiladi; suv o’tkazuvchi ko’zli shtamp 3 (rasm 12.2) grunt ustiga qo’yiladi.

SHtapmni o’rtasiga yukni markazlashtiruvchi sharik 2(rasm 12.2) qo’yiladi.
5. Odometrni saqlagich (stopor) gaykalari tushirilib uni to’g’ri terilganligi, ishga tayyorligi tekshirilib ko’riladi.
6. SHtampni o’ng va chap tomonlariga soatsimon indikatorlar, maxsus joylarga o’rnatilib, ularni shkalalari 0 ga keltiriladi.
7. Grunt namunasiga bosimni markazlashtiruvchi sharik 2 rasm orqali, 0,05  0,1 MPa pog’onasida yuk beriladi.
Bosimning xar bir pog’onasida cho’kishni staballashuvigacha (konsolidatsiyasigacha) kutilishi shart buni shartli xolatda, soatsimon indikatorlarni strelkalari to’xtab (gill gruntlari uchun 12 soatda, qumli gruntlar uchun 30 min dala sharoitida, o’quv laboratoriya ishi uchun 12-18 min)ichida o’rnidan qo’zg’almasi, indikatorlardan tegishli cho’kishni (deformatsiyani) qiymatini mm xisobida olib jurnalga 12.1-jadvalga yoziladi.
Agar indikatorlarda deformatsiya ko’rsatgichi ikki xil bo’lsa, unda ularni qo’shib, o’rtachasi olinadi.
8. Yuk yuzasidagi bosimni 0,3 - 0,4 MPa gacha yoki osma yuzasidagi toshlarni og’irligini 1216 kgk gacha, 2 kgk dan ko’tarib boriladi. Xamma bosqichlarda, deformatsiya miqdorini 7-bandagi ko’rsatmiga asosan bajarilib, xisobot jurnaliga 12.1- jadvalga yoziladi.
12.1-jadval
Tajriba jurnali

Taj- riba №	Pasangidagi tosh og’irligi R, N	Tik yo’nalgan bosh kuchlanish z, MPa	Kuzatish vaqti t, min	Indikator-larni ko’rsatishi o’r, mm	Tik yo’nalgan chiziqli deformatsiya
					Asbob ko’rsatchigi p, mm	Umumiysi h=o’r-p , mm
1	2	3	4	5	6	7
1	0	0	0	0	0	0
2	20	0,05	1
			2
			4
			8
			12
3	40	0,1	1
			2
			4
			8
			12
4	80	0,7	1
			2
			4
			8
			12

9. Xar bir bosqich uchun, tik yo’nalgan bosh bosim qo’yidagi ifodadan xisoblanadi
 = R /NtF , MPa
Bu yerda R - yuk suppachasiga qo’yilgan toshlar og’irlini N,
Nt - kuch yelkasini nisbati; tik yo’nalgan kuchlar uchun N_B=1:10
F - grunt namunasini yuzasi, F = 40 sm²
Tajribadan olingan natijalarni (1-9) tengliklarga qo’yib, ularni qiymatlarini xisoblab 12.1 va 12.2 jadvallarga kiritiladi.
12.2-jadval
Xisoblash natijalari

Taj- riba №	Bosh kuchlanish z, MPa	SHartli stabillashgan deformatsiya tik o’q yo’nalishi bo’yicha		G’ovaklik koeffitsienti
		Mutlok h, mm	Nisbiy hn, mm	Boshlangichga nisbatan ortirma 	Miqdori 
1	2	3	4	5	6
1	0	0	0	0	e0
	0,5
	1,0
	2,0

Tashqiy bosimni 0 ; 0,05 ; 0,1 ; 0,15 ; 0,2 ; 0,3 ; 0,4 MPa qiymatlari uchun ye₀ -  ; h_n - egri chiziqli bog’lanishlari (rasm 12.4.) 12.1.,12.2. jadvallar natijalari bo’yicha quriladi.

SHuningdek bosimni xar bir bosqichi uchun deformatsiyani vaqt bo’yicha o’zarishi egri chizig’ini (rasm 12.5) quriladi.



 Kg/sm^3

h_n
Rasm 12.4 Kompressiya egri chizig’i.
0 t min

Smm
Rasm 12.5 Vaqt bo’yicha deformatsiyani o’zgarishi.