1-laboratoriya mashg‘uloti: Maxsus urug‘ko‘chat va ko‘chat yetishtirish uchun mo‘ljallangan issiqxonalar Umumiy tushuncha

1-rasm 
Zamonaviy ximoyalangan issiqxona 
Har bir o‘simlik o‘suv davrining turli bosqichlarida issiqlikka talabi 
bir xil emas. Urug‘ini unib chiqishi harorat vaqtida vegetativ o‘sishdagi 
maqbul haroratdan 4-7°S yuqori bo‘lganda yaxshiroq o‘tadi. Nihollar 
ko‘rinishi bilan murtaklarda zahirasidagi oziq moddalar sarflanib bo‘lgach 
va o‘simliklar ildizdan va yashil urug‘ barglaridan oziqa olishga o‘tganda, 
nafas olishni kuchaytiradigan ortiqcha issiqlik, yosh nihollarga oziqa 
yetishmasligiga sabab bo‘lishi mumkin. Shu bois urug‘ unib chiqqandan 
boshlab, to ikki haqiqiy barg paydo bo‘lguncha (3-7 kun) harorat bulutli 
kunlarda katta yoshli o‘simliklarga moyil haroratga qaraganda taxminan 
7°S ga kamaytirish kerak. Shundan so‘ng o‘simliklarni vegetativ o‘sishi 
kuchayganda haroratni yuqori bo‘lishiga muhtoj bo‘ladi. Yana ham yuqori 
harorat o‘simlik gullaganda va hosilga kirganda zarur. 
O‘zbekistonda bahor va yozning quyoshli kunlarida parnik va 
issiqxonalarni shamollatish, havo haroratini tegishli maqbul darajagacha 

---

kamaytirishni ta’minlayolmaydi. Bu holatlarda, shamollatishdan tashqari 
ortiqcha qizib ketishni oldini oladigan boshqa usullar qo‘llaniladi. 
Ularga birinchi navbatda, yuqorida “Yorug‘lik tartiboti” bo‘limida 
keltirilgan xonalarga ortiqcha quyosh radiatsiyasi kirishini kamaytiradigan 
usullarni qo‘llash lozim. Shu bilan bir qatorda me’yordan ortiq qizib 
ketishga qarshi kurashish uchun ortiqcha issiqlikni yo‘qotish uslublari 
ham qo‘llaniladi. Masalan, issiqxona ichida suvni har tomonga sachratish. 
Suv parlanganda, issiqlik yutiladi, tuproq va o‘simliklar hamda havo 
soviydi. Natijada issiqxonadagi havo harorati 5-6°S ga pasayadi. 
Plyonkali 
issiqxonalarda 
o‘simliklarni ortiqcha qizib ketishni 
kamaytirishni istiqbolli uslublariga, devorlarni namlash va tuman hosil 
qiladigan sovutgich kameralar uslubini qo‘llash, bunda tashqi havo 
xonaga suriladi. Me’yordan ortiq isib ketishga qarshi kurashishda 
konditsionerlarni qo‘llash ham qiziqarli hisoblanadi, ular sovuq vaqtda 
xonalarni isitadi, issiq kunlarda – uni sovutadi. 
Havo-gaz tartiboti. O‘simliklar uchun havoning turli komponentlari 
(tarkiblarini) ahamiyati. Issiqxonada kislorod, karbonat angidrid va suv 
parlari havoning eng muhim komponentlari hisoblanadi. O‘simlik kislorod 
bilan nafas oladi, karbonat angidrid esa organik moddani sintez qilish 
uchun zarur. 
Havo tarkibidagi suv parlarining miqdori haroratga bog‘liq. Havo 
qanchalik issiq bo‘lsa, shunchalik suv parlari unda ko‘p bo‘ladi (15°S – 13 
g, 35°S – 40 g/m
3
). Agar havo harorati 15°S dan 40°S gacha ko‘tarilsa va 
unda 13 g par bo‘lsa, havoning nisbiy namligi 100 dan 33 foizgacha 
tushadi. Havo tarkibida 13 g par bo‘lib, uni harorati 15°S dan 5°S gacha 
pasaysa, ortiqcha 6,5g kondensat (shudring) ko‘rinishida tushadi. 
Sovuqroq vaqtda kondensat (shudring tomchilari) oynalarda, uncha sovuq 
bo‘lmaganda – barg va mevalarda yig‘iladi.