1-Laboratoriya Mavzu: xalqaro “SI” tizimi birligini qo’llash

1-jadval. Xalqaro birliklar tizimi (SI) asosiy birliklari.

Kattalik		Birlik
Nomi	O‘lchamligi	Nomi	Belgisi	Ta’rifi
Uzunlik	L	metr	M	Metr bu yorug‘lik 1/299792458 s vaqt oralig‘ida vakuumda bosib o‘tadigan masofa
Massa	M	kilo-gramm	Kg	Kilogramm bu massa birligi bo‘lib xalqaro kilogramm-prototipining massasiga teng
Vaqt	T	sekund	S	Sekund bu seziy - 133 atomi asosiy holatining ikki o‘ta nozik sathlari orasidagi bir-biriga o‘tishiga muvofiq keladigan nurlanishning 9 192 631 770 davridir
Elektr toki (elektr tokining kuchi)	1	amper	A	Amper bu vakuumda bir-biridan 1 m oraliqda joylashgan, cheksiz uzun, o‘ta kichik dumaloq ko‘ndalang kesimli ikki parallel to‘g‘ri chiziqli o‘tkazgichlar-dan tok o‘tganda o‘tkazgichning har 1 m uzunligida 210^-7 N ga teng o‘zaro ta’sir kuchini hosil qila oladigan o‘zgarmas tok kuchi
Termodinamik harorat	θ	kelvin	K	Kelvin bu termodinamik harorat birligi bo‘lib, u suvning uchlanma nuqtasi termodinamik haroratning 1/273,16 qismiga teng
Modda mikdori	N	mol	Mol	Mol bu massasi 0,012 kg bo‘lgan uglerod- 12 da qancha atom bo‘lsa, uz tarkibiga shuncha elementlarini olgan tizimning modda miqdoridir. Molni tadbiq etishda elementlari guruhlangan bo‘lishi lozim va ular atom, molekula, ion, elektron va boshqa zarrachalar guruhlaridan iborat bo‘lishi mumkin
YOrug‘lik kuchi	J	kandela	Cd	Kandela bu berilgan yo‘nalishda 540-10 Hz chastotali monoxrama-tik nurlanishni tarqatuvchi va shu yo‘nalishda energetik yorug‘lik kuchi 1/683 W/sr ni tashkil etuvchi manbaning yorug‘lik kuchidir
Izohlar 1 Termodinamik temperaturdan (belgisi T), boshqa Selsiy temperaturasidan (belgisi t) ham foydalanish ruxsat etiladi: t=T–T0, bunda T0=273,15 K. Termodinamik temperatura Kelvinlarda, Selsiy temperaturasi esa Selsiy graduslarida ifodalanadi. O‘lchami jihatdan Selsiy gradusi Kelvinga teng. Selsiy gradusi «Kelvin» nomi o‘rnida foydalaniladigan mahsus nom.. 2 Termodinamik temperaturalar farqi Kelvinlarda ifodalanadi. Selsiy temperaturalarining farqi ham Kelvinlarda, ham Selsiy.graduslarida ifodalanadi. 3 Xalqaro amaliy temperaturani Xalqaro 1990 y. temperatura shkalasida, belgilash zarur bo‘lsa, ya’ni uni termodinamik temperaturadan farqlash lozim bo‘lsa, termodinamik temperatura belgisiga «90» indeksi qo‘shiladi, masalan, T90 yoki t90.

SI birlagining hosilalari SI birliklarining kogerent hosilalarini yasash qoidalari bo‘yicha yasaladi.
SI ning asosiy birliklaridan foydalanib, SI ning hosila birliklarini yasash misollari
2-jadvalda keltirilgan.