1. Lokomotivlarni ekspluatatsiyasi fanining maqsadi va vazifalari Fanni o‘qitishdan maqsad

19.Tarmoqli aylanma uchastkasi va kengaytirilgan aylanma uchastkasi?
Tarmoqli aylanma uchastkasi- umumiy jadvalga muvofiq 1 yoki bir nechta depolar lokomotivlari tomonidan xizmat ko`rsatadigan va lokomotiv brigadalarining kamida almashtirish uchun oraliq punkti bo`gan bir nechta ish uchastkalarini o`z ichiga olgan temir yo`l yo`nalishi unga tutashgan liniyalardir.
Kengaytirilgan aylanish uchastkaci-lokomotiv brigadalar ishining bir necha bo`limlaridan iborat bo`lgan va lokomotiv brigadalarini o`zgartirish uchun kamida bitta oraliq punktti o`z ichiga olgan temir yo`l uchastkasi.
20.Lokomotiv brigadalarini harakatlanish sxemalari
Lokomotiv brigadalarini harakatlanish sxemalari ularning ish unumdorligiga bog’liq. Shuningdek, lokomotiv brigadalarining mehnat sharoiti va dam olishi, keng o’rinda brigadalarini boshqarish sxemasidan joy olgan. Lokomotiv brigadalarini harakatlanish sxemalari quyidagicha:
Yelkali (oddiy)- ular birgina ro’yxatdan o’tgan punktda xizmat ko’rsatiladigan lokomotiv brigadalarining ish uchastkasi.
Qoplanadigan usulda lokomotiv brigadalarining yo’lda yurishi bir oyda 20-30 soat ni tashkil etsa, uyda dam olishi esa ishlagan soatining 2%-4% ga teng deb belgilangan . Mashinistlarning va ular yordamchilarining ish unumdorligining qisqarishi, yo’lovchilar bilan borib kelishi hisobidan ham yo’qotilishi mumkin.
Harakat turlari bo’yicha lokomotiv brigadalari quyidagicha farqlanadi:
Bo’lingan – lokomotiv brigadalarining qaysidir turida (yuk yoki yo’lovchi) poyezdda birga kuzatib boradi.
Aralash – mashinistlarning va ularning yordamchilari kelishuvi bilan birga yo’lovchi va yuk poyezdlarining bittasida kuzatib boradi.
Mashinistlar guruhi yuk poyezdlari va yo’lovchi tashish harakat huquqiga ega bo’lishi kerak.
21.Lokomotivlar tasnifi
Lokomotivlar quyidagi eng muhim xususiyatlarga ko’ra tasniflanadi.
Xizmat turi bo’yicha:
-yo’lovchi;
-yuk;
-universal (yuk-yo’lovchi, manyovr-eksport va boshqalar );
-manyovr;
-sanoat lokomotivlari.
Yo’lovchi yoki yuk xizmatlari bilan ishlaydigan lokomotivlar poyezd deb ataladi.
Sanoatning kirish yo’llarida va sanoat korxonalarida dizel lokomotivlari ishlatiladi.
Koleyaning o’lchamlari bo’yicha:
-keng o’lchamli (1520mm );
-qisqa o’lchamli (610-1067 mm).
MDH va Finlyandiya, Mo’g’uliston, Boltiqbo’yi mamlakatlari bo’ylab koleya 1524 dan 1520 ga o’tkazilgan.
Kuzovning turlari bo’yicha:
-vagon kuzovli;
-qopqoq kuzovli .
Yopiq vagon kuzovli turi barcha asosiy dizel lokomotivlari va elektr lokomotivlarida qo'llaniladi. Lokomotiv uskunasini ob-havodan himoya qiladi va lokomotiv brigadasi uchun normal ish sharoitlarini yaratadi.
Qopqoq kuzovli turi manyovr va sanoat dizel lokomotivlari uchun ishlatiladi. Jihozlarni tekshirish uchun yon tarafdagi platformalar, mashinistning kabinetidan chiqib borish imkoniyatini ta'minlaydi.
Bo'limlar soni bo'yicha:
bir bo'limli;
ikki bo’limli;
ko’p son bo’limli.
Bir bo’limli lokomotivlar odatda ikkita mashinistga ega bo'lib, harakat yo'nalishini o'zgartirilganda lokomotivni ishlatib bo’lmaydi. Mashinist kabinalarida qidiruv bo'limlari bo'lmasligi mumkin, ular bosh qismlardan nazorat qilinadi.
Seksiya turi bo'yicha:
-ikkilik turi;
-uchlik turi;
-to’rtlik turi hosil bo'ladi.
Odatda lokomotiv qismida ikkita seksiya mavjud. Ularning har biri 2 o'qi g'ildiraklarining ikki, uch yoki to'rt juftlarida joylashadi. Odatda ikkita o'q birlashgan qismi bitta o’q ramasidan tashkil topgan.
Telejkalarni mashinist turiga ajratishi bo’yicha:
-alohida g'ildiraklar bilan, har bir g'ildirak jufti o'z elektr motori (vosita) tomonidan boshqarilganda;
-ikki yoki uch g'ildirakli juft, bir elektr motor yoki gidravlik uzatish bilan gidromexanik bir guruhli boshqarilganda.