1-Ma’ruza. Ekonometrikaga kirish. Fanning maqsadi va vazifalari

Iqtisodiy model - iqtisodiy ob’ektlarning soddalashtirilgan nusxasidir.
Bunda modelning hayotiyligi, uning modellashtiriladigan ob’ektga aynan mos
kelishi muhim ahamiyatga egadir. Lekin yagona modelda o‘rganilayotgan
ob’ektning hamma tomonini aks ettirish mumkin emas. Shunda jarayonning eng

---

harakterli va eng muhim belgilari aks ettiriladi.
Modellashtirishning universal usul sifatida boshqa usullarga qaraganda
afzalliklari mavjud. Ushbu afzalliklar esa quyidagilardan iborat:
I. Avvalo, modellashtirish katta va murakkab sistemani oddiy model
yordamida ifodalashga imkoniyat beradi. Masalan, xalq xo‘jaligi bu o‘ta murakkab
sistemadir. Uni oddiy qora yashik sxemasi orqali ifodalash mumkin.
II. Model tuzilishi bilan kuzatuvchiga eksperimentlar qilish uchun keng
maydon tug‘iladi. Modelning parametrlarini bir necha marta o‘zgartirib, ob’ektni
faoliyatini eng optimal holatini aniqlab, undan keyin hayotda qo‘llash mumkin.
Real ob’ektlar ustida eksperiment qilish ko‘plab xatolarga va katta harajatlarga olib
kelishi mumkin.
III. Model, noshakl sistemani, matematik formulalar yordamida
shakllantirishga imkoniyat beradi va EHMlar yordamida sistemani boshqarishga
yordam beradi.
IV. Modellashtirish o‘rganish va bilish jarayonini kengaytiradi. Model hosil
qilish uchun ob’ekt har tomonlama o‘rganiladi, tahlil qilinadi. Model tuzilganidan
so‘ng, uning yordamida ob’ekt to‘g‘risida yangi ma’lumotlar olish mumkin.
Shunday qilib, ob’ekt to‘g‘risidagi bilish jarayoni to‘xtovsiz jarayonga aylanadi.

---

1.3.-rasm. Modellar turlari
Ekonometrik model – bu ehtimollik-stoxastik model. Bu model yordamida
iqtisodiy ko‘rsatkichlarni o‘zgarish qonuniyatlarini matematik ko‘rinishida
tenglamalar, tengsizliklar va tenglamalar tizimi ko‘rinishda ifodalash mumkin.
Umumiy ko‘rinishida ekonometrik model quyidagicha yoziladi:
(
)
n
x
x
x
f
Y
,...,
,
2
1
=
Ekonometrik modelda
Y
– asosiy