1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

Dorivor preparatlari. Gorchichnik (xantalli qog‘oz), xantal uni (kukuni). Xantal efir moyi juda zaharli, shuning uchun undan 2 % li spirtdagi eritma – Spiritus Sinapis tayyorlanadi. Xantal urug‘i me’da kasalliklarida ishlatiladigan yig‘malar tarkibiga kiradi. Gorchichnik tayyorlash uchun 100 sm² sathli qog‘ozga kauchuk elimidan surtib, ustiga xantal uni sepiladi. Gorchitsa uni esa yog‘i olingan kunjaradan tayyorlanadi.
Xantal unidan oshxonalarda ishlatiladigan xantal (gorchitsa) ham tayyorlanadi.
TARKIBIDA SIANOGEN GLIKOZIDLAR BO‘LGAN DORIVOR O‘SIMLIKLAR Glikozidlar parchalanib, sianid kislota ajratsa, ular sianogen yoki nitril glikozidlar deb ataladi. Sianogen glikozidlar (amigdalin, prunazin, sambunigrin va boshqalar) zaharli birikma bo‘lib, ularning ko‘pchiligi ra’noguldoshlar oilasiga kiradigan o‘simliklarga xosdir. Masalan, achchiq bodom, achchiq danakli o‘rik, shaftoli, olcha, gilos, olxo‘ri, olma, nok, shumurt (cheremuxa) va boshqa o‘simliklar urug‘i (mag‘zi)ning achchiq mazali bo‘lishi, ular tarkibida sianogen glikozidlar borligiga bog‘liq.
Sianogen glikozidlarning parchalanishi natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlar efir moylarining fizik xossasiga o‘xshash xossaga ega bo‘ladi.
Tibbiyotda o‘z tarkibida sianogen glikozidlardan asosan amigdalin saqlovchi dorivor o‘simliklar ishlatiladi. Amigdalin rangsiz kristall birikma bo‘lib, yuqorida aytib o‘tilgan ra’noguldoshlar oilasiga kiruvchi o‘simliklarning urug‘i, bargi va boshqa organlarida bo‘ladi.
Tibbiyotda ishlatiladigan amigdalinli dori turlar achchiq bodom urug‘idan yoki uning o‘rnida ishlatilishi mumkni bo‘lgan o‘simliklardan tayyorlanadi. Tibbiyotda ishlatish uchun achchiq bodom urug‘idan achchiq bodom suvi tayyorlanadi.


ACHCHIQ BODOM URUG‘I – SEMINA AMYGDALI AMARAE
O‘simlikning nomi. Bodom – Amygdalus communis L. Achchiq bodom urug‘i zaharli. Uning tarkibida 2,5–3,5% amigdalin bo‘ladi. Agar yosh bola 5–10 dona achchiq bodom urug‘i esa zaharlanishi mumkin.
Odatda presslash usuli bilan bodom urug‘ining yog‘i olingandan so‘ng qolgan kunjaradan achchiq bodom suvi tayyorlanadi. Achchiq bodom suvini butun urug‘dan tayyorlasa ham bo‘ladi.
Achchiq bodom suvini olish uchun achchiq bodom kunjarasi (yoki yog‘i olingan va maydalangan bodom urug‘i) tarkibidagi amigdalinni emulsin fermenti ta’sirida parchalash maqsadida unga iliq suv solib, bir necha soat issiq joyga qo‘yib qo‘yiladi. So‘ngra glikozidning parchalangan mahsulotlari suv bug‘i yordamida haydab olinadi.
Achchiq bodom suvi tarkibidagi sof va birlashgan sianid kislota miqdori 0,09–0,11% dan oshmasligi lozim.
Ishlatilishi. Achchiq bodom suvi bemorni tinchlantirish va og‘riq qoldirish uchun tomchilar va miksturalar bilan birga ishlatiladi.
Amigdalin va achchiq bodom suvi dorixonalarda B ro‘yxati bo‘yicha saqlanadi.
Achchiq bodom suvi o‘rnida taflon (Laurocerasus officinalis Roem.) o‘simligi bargidan tayyorlangan suvni ishlatish mumkin. Taflon Qora dengiz bo‘yida yovvoyi holda o‘sadigan doim yashil buta yoki kichik daraxt. Taflon suvi ho‘l bargdan suv bug‘i bilan haydab olinadi. Bu preparatda sianid kislotaning umumiy miqdori 0,1% dan oshiq bo‘lmasligi kerak.
Achchiq bodom suvini olishda shaftoli, achchiq danakli o‘rik urug‘laridan ham foydalanish mumkin.