1-ma’ruza. Kirish. Fanning maqsadi, vazifasi va ahamiyati reja

Kimyoviy tarkibi. Ildizi tarkibida taraksatsin va taraksatserin achchiq glikozidlari, tarakserol, taraksosterol, β - amirin va boshqa triterpen birikmalari, 24 % gacha inulin, 2–3 % gacha kauchuk, yog‘ va boshqa moddalar bo‘ladi. Gul to‘plami va bargi tarkibida karotinoidlar, triterpen spirtlardan – -arnidiol va faradiol hamda vitamin B₂ bor.
Ishlatilishi. Qoqi o‘simligining dorivor preparatlari achchiq modda sifatida ishtaha ochish, ovqat hazm qilish jarayonini yaxshilash uchun hamda o‘t haydovchi dori sifatida ishlatiladi. Farmatsevtikada qoqi o‘simligining quyuq eksrakti xab dori tayyorlashda qo‘llaniladi.
Dorivor preparatlar. Qaynatma, ildizning quyuq ekstrakti.
Qoqining qirqilgan ildizi ishtaha ochuvchi, o‘t haydovchi va me’da kasalligida ishlatiladigan choylar – yig‘malar tarkibiga kiradi.


TILLABOSH ER USTKI QISMI – HERBA CENTAURII
O‘simlikning nomi. Oddiy tillabosh – Centaurium erythraea Rafn. (Centaurium minus Moench., Centaurium umbellatum Gilib., Erythraea centaurium (L.) Workh.), chiroylitillabosh – Centaurium pulchellum (Sw.) Druce. (Erythraea pulchella (Sw.) Hornem.); erbahodoshlar (gazako‘tdoshlar) – - Gentianaceae oilasigakiradi.
Oddiytillaboshbiryokiikkiyilliko‘to‘simlik. O‘qildizidanavvalildizolditupbarglar, so‘ngratiko‘suvchi, to‘rtqirrali, shoxlanmaganyokiyuqoriqismishoxlangan, bo‘yi 10–40 smgaetadiganpoyao‘sibchiqadi. Ildizoldito‘pbarglariteskarituxumsimon, to‘mtoquchli, tekisqirrali, poyadagilari – cho‘ziqtuxumsimonyokilansetsimon, o‘tkiruchli, tekisqirralibo‘lib, poyadabandsizqarama-qarshijoylashgan. Qizilrangli, 5 bo‘lakligullariqalqonsimonro‘vakkatuplangan. Mevasi – silindrsimon, ikkixonaliko‘sak.
CHiroylitillaboshniildizoldito‘pbarglaribo‘lmasligi, poyasiasosqismidanboshlabshoxlanishibilanoddiytillaboshdanfarqlanadi.
Iyun oyidan boshlab kuzgacha gullaydi.
Geografik tarqalishi. Sug‘oriladigan o‘tloqlarda, daryolar havzasida, botqoqlar atrofida, kanallar va ariq bo‘ylarida, butalar orasida, o‘rmon chetlarida o‘sadi. Ukraina, Belorus, Moldova va Boltiq bo‘yi davlatlarida, Rossiyaning Ovrupo qismining o‘rta va janubiy tumanlarida, Kavkaz, Boshqirdiston, qisman O‘rta Osiyo va Oltoy o‘lkasida uchraydi.