1-ma’ruza. Kombinatsiyalangan raqamli elektron qurilmalar. Mantiqiy ifodalar va formulalar

2. Kompyuter sxemotexnikasi asosi rivojining qisqacha tarixi.
Element asosining komponentlari, ularning parametrlari va kompyuter avlodlari orasidagi bog’lanishni jadval orqali tasavvur etish mumkin (1.1 -jadval).
1.1-rasm. Hisoblash tizimlarining ierarxik tuzilmasi.
Signallarni shakllantirish va uzatish usullari bo’yicha kompyuter elementlari ikkita sinfga bo’linadi: analog va diskret.
O’z navbatida diskret elementlar impulsli va raqamli elementlarga bo’linadi.
3. Kompyuter elementlarining turkumlanishi.

Parametrlar	Avlodlar
	I	II	III		IV
	1946-1955 y.y.	1955-1965 y.y.	1965-70 y.y.	1970-80 y.y.	1980 yildan
Asosiy komponentlar	Elektromexanik rele, elektron lampa	Yarim o’tkazgichli asboblari	IS	BIS, KIS	SBIS UKIS
Tezkorlik vaqt/element	1 ms 10–3 sek	1 mks 10–6 sek	10 ns 10–8 sek	1 ns 10–9 sek	<1 ns <10–6 sek
Elementlarni yig’ish zichligi el. Soni/sm3	0,1	2-3	10-20	1000	> 10 000

Analog elementlar uzluksiz (analog) funktsiya qonuniyati bo’yicha o’zgaruvchi signallarni qabul qilish, o’zgartirish va uzatish uchun mo’ljallangan. Analog sxemotexnikasi soddaligi, tezkorligi, bilan ajralib tursada, tashqi omillar, masalan harorat, namlik, vaqt va h. ta’sirida parametrlarining beqarorligi sodir bo’ladi.
Diskret elementlar diskret shaklda ifodalangan signallarni qabul qilish, o’zgartirish va uzatish uchun mo’ljallangan. Bunday elementlar xalaqitlarga bardoshligi, katta bo’lmagan energiya iste’moli va narxi pastligi bilan ajralib turadi.
Impulsli elementlar signallar ketma-ketligini shakllantiradi. Analog axborotni impulslar ketma-ketligiga o’zgartirish jarayoni impuls modulyatsiyalash deb ataladi.
Raqamli elementlarda signalni kodlash amalga oshiriladi, ya’ni u bir xil impulslarning ma’lum ketma-ketligiga o’zgartiriladi.
Raqamli elementlarning yuqori ishonchliligi, xalaqitlarga bardoshliligi, axborotni yo’qotmasdan uzoq vaqt mobaynida saqlay olishi, integral texnologiyaga moyilligi ularni hozirda juda keng tarqalishiga sabab bo’ldi.
Raqamli elementlarga mantiqiy elementlar va triggerlar kiradi. Ushbu elementlar asosida kompyuterning "bazaviy" uzellari shakllantiriladi. "Bazaviy" nomi bu uzellarning kompyuterning barcha qurilmalarida uchrashini bildiradi. Ularga registrlar, sanagichlar, jamlagichlar, deshifratorlar, shifratorlar, multipleksorlar, demultipleksorlar va h. kiradi.
Ba’zi kompyuter qurilmalarida ham analog, ham raqamli axborot ishlatiladi. Bu qurilmalar - kombinatsiyalangan qurilmalarga mansub. Misol sifatida analog-raqam va raqam-analog o’zgartgichlarini ko’rsatish mumkin.