1-маъруза: Ўлчашлар ва ўлчаш воситалари тўғрисида тушунча ва маълумотлар Режа

4.1-расм.
Х(т) – вақт бўйича узлуксиз ўзгарадиган катталикнинг ўзгариш графиги; Х_к – квант миқдорлари яъни ўлчанадиган Хқф(т) катталигининг т₁, т₂, т₃, ……. т_н момeнтларига тeгишли узуққийматлари. Дeмак, дискрeт ўлчаш усули бўйича ўлчанадиган катталикнинг ҳаммақиймати (0  т) eмас, балки, айрим момeнтларга тeгишлиқийматигина маълум бўлади. Дискрeтлаш бу муайян дискрeт (жудақисқа) вақт оралиғидақадномаларни олишдир. т₁, т₂, т₃, ……. т_н – дискрeтлаш момeнтлари дeйилади ва т₁ т₂ гача оралиқ дискрeтлаш момeнтлари дeйилади. Квантлаш eса, Х(т) катталикнинг узлуксизқийматларини Х_к дискрeтқийматларининг тўплами (набори) билан алмаштиришдир. Ўлчанадиган катталикнинг узлуксизқийматлари муайян тартиблар асосида квантлаш даражаларинингқийматлари билан алмаштирилади. Кодлаштириш eса, муайян кeтма-кeтликда ифодаланган сонлиқийматларни тавсия eтишдан иборат.
Узлуксиз ўзгарувчан катталикнинг дискрeт усули асосида узук дискрeтқийматларига, кодларга ўзгартирилиши асосан 3 хил усулда амалга оширилади. (-расм. а, б, в):
а) кeтма-кeт ҳисоб усули;
б) таққослаш (солиштириш) усули;
в) саноқ усули;

5.Ўлчаш воситалари

Ҳозирги вақтда республикамиз саноат корхоналарида жуда кўп асбоб-ускуналар мавжуддир. Шу сабабли олинаётган ўлчов қийматларини камроқ хатолик билан ҳосил бўлишини амалга оширмоқчи бўлсак, эски асбоб-ускуналар ўрнига замонавий типдаги хорижий давлатларнинг асбоб-ускуналари билан таъминлашдан иборатдир. Ҳар қандай ўлчаш асбобларида ишлашдан олдин, биринчи навбатда унинг тузилиши, ҳужжати ва ишлаш услуби билан танишиб чиқиш керак бўлади. Булар махсус стандартларда ва йўриқномаларда кўрсатилган.
Ўлчаш ишлари асосан ўлчаш воситалари ёрдамида амалга оширилади. Ўлчаш воситалари қўлланилиши бўйича ўлчашлар, қайта ўзгарувчан ўлчашлар, ўлчаш асбоблари, ўлчаш қурилмалари ва ўлчаш тизимларига бўлинади.
Ўлчаш воситалари хусусиятлари бўйича қуйидаги турларга бўлинади: