1 маъруза Мавзу: Кириш. Ахборот хавфсизлигининг интеллектуал тизимларини қуриш асослари

Ахборот хавфсизлигининг тизим тамойиллари
Ахборот хавфсизлиги атамаси маълумотларнинг махфийлиги, яхлитлиги ва мавжудлигини бузиш натижасида юзага келадиган корхона (ташкилот) га бевосита ёки билвосита мулкий (молиявий) зарар этказиш билан боғлиқ бўлган қабул қилиниши мумкин бўлмаган хавфнинг йўқлиги сифатида тушунилади.
Бугунги кунда ахборот хавфсизлиги ҳолати корхонанинг ишончлилиги ва барқарорлигини акс эттирувчи рейтинг кўрсаткичларидан бирига айланиб бормоқда. Ахборот хавфсизлигини таъминлаш корхонанинг ахборот тузилмаси фаолиятига таҳдидларнинг барча турларини олдини олиш, қайтариш, бартараф этиш, хавфларни минималлаштириш ёки маълум бир мақбул даражада ушлаб туришга қаратилган ташкилий (маъмурий), техник, ҳуқуқий ва бошқа чора-тадбирларни амалга оширишни ўз ичига олади. шунингдек, ушбу вазифаларни амалга ошириш жараёнида юзага келиши мумкин бўлган зарарни минималлаштириш. Шу билан бирга, ахборот хавфсизлиги таҳдиди деганда, корхонага бевосита ёки билвосита зарар этказадиган баъзи маълумотлардан фойдаланиш ёки ушбу маълумотларга таъсир қилишнинг потентсиал имконияти тушунилади.
Ахборот хавфсизлигининг маълум даражасини таъминлаш учун корхона қуйидаги тизим тамойилларига асосланган интегратсиялашган ахборот хавфсизлиги тизимини яратади :

• 
  тизимли ёндашув принтсипи - ахборот тизимининг (АТ) хавфсиз ишлашини таъминлаш учун зарур бўлган барча ўзаро боғлиқ, ўзаро таъсир қилувчи ва вақт ўзгарувчан таркибий қисмларни, шартлар ва омилларни ҳисобга олиш зарурлигини англатади;
  
• 
  мураккаблик принтсипи - таҳдидларнинг бутун доирасига нисбатан ҳимоя қилиниши керак бўлган маълумотларнинг бутун мажмуи хавфсизлигини таъминлаш учун бир хил бўлмаган воситалар ва чора-тадбирлардан мувофиқлаштирилган фойдаланишни англатади ;
  
• 
  адекватлик принтсипи - қабул қилинган қарорлар ҳимоя механизмларини яратиш ва уларнинг тўғри ишлашини таъминлаш учун минимал харажатлар билан зарур бўлган ахборот хавфсизлиги даражасини таъминлайдиган тарзда танланиши керак;
  

- мослашувчанлик принтсипи - ахборот хавфсизлиги тизими тармоқ конфигуратсиясидаги мумкин бўлган ўзгаришлар, фойдаланувчилар сони ва маълумотларнинг махфийлик даражаси ва қийматини ҳисобга олган ҳолда тузилиши керак. Шу билан бирга, ҳар бир янги тармоқ элементининг киритилиши ёки мавжуд шартларнинг ўзгариши ИС хавфсизлигининг эришилган даражасини пасайтирмаслиги керак;
- ноаниқлик принтсипи - таҳдидлар таъсирининг ноаниқлиги, инсон омили таъсири, ахборот жараёнлари ва технологияларини тавсифлаш учун расмий математик моделларнинг йўқлиги ва бошқалар шароитида ахборотни самарали ҳимоя қилиш таъминланиши керак;

• 
  узлуксизлик принтсипи - ахборотни ҳимоя қилиш - бу ИП ҳаётий тсиклининг барча босқичларида тегишли чораларни кўришни ўз ичига олган доимий мақсадли жараён.
  

Ахборот хавфсизлигининг мураккаб муаммоларини ўрганиш ва ушбу тадқиқот натижаларини амалиётга татбиқ этиш жараёни билан боғлиқ муҳим услубий тамойиллар сифатида қуйидагилар қайд этилган:

• 
  ўрганилаётган тизимлар ва жараёнларнинг адекват моделларини яратиш - тасодифий ва башорат қилиш қийин бўлган омиллар таъсирига сезиларли даражада боғлиқ бўлган тизимлар ва жараёнларни адекват моделлаштиришга имкон берадиган усулларни ишлаб чиқиш керак . Бундай тизимларни анъанавий усуллар ёрдамида моделлаштиришга уринишлар кўпинча яратилган моделларнинг моделланаётган тизимларга мос келмаслигига олиб келади. Ушбу вазиятдан чиқишнинг мумкин бўлган йўли лойқа тўпламлар назарияси, лингвистик ўзгарувчилар (ностандарт математика), норасмий баҳолаш, оптимал эчимларни норасмий излаш усулларини қўллашдир;
  

- ишлаб чиқилган эчимларни бирлаштириш - "объект - атроф-муҳит - мақсадлар" муаммоли вазиятнинг эчимини мустақил, нисбатан мустақил дизайн вазифалари кетма-кетлиги кўринишида тақдим этишга имкон берадиган мураккаб тизимларни қуриш учун маълум бир ягона консепсияни ишлаб чиқиш талаб этилади. (босқичлар) ва охир-оқибат , дизайн муаммосини ҳал қилишни одатий ва стандарт дизайн эчимларини танлашга қисқартириш;
— ўрганилаётган тизимларни максимал даражада структуралаш ва ишлаб чиқилган ечимлар - мураккаб тизим ва унинг атроф-муҳит элементларини бир-бири билан ўзаро таъсир қилувчи алоҳида таркибий қисмларга (компонентларга) парчаланишини ўз ичига олади, уларнинг таҳлили охир-оқибатда дизайн, эксплуататсиянинг бутун мажмуасини энг яхши қондирадиган ишлаб чиқилган тизимнинг архитектурасини шакллантиришга имкон беради. ва яхшилаш шартлари;
-ишлаб чиқилган таклифларни амалга оширишда туб эволютсия - 70-йилларда академик В. М. Глушков томонидан шакллантирилган ушбу тамойилнинг моҳияти. Ўтган асрнинг маъноси шундан иборатки, тизимлар архитектурасини ва уларни ташкил этиш ва ишлатиш жараёнларини тубдан яхшилаш билан боғлиқ тубдан яхшилашга интилиш зарур, аммо амалий фикрларни ҳисобга олган ҳолда, уларни босқичма-босқич амалга ошириш керак, эволютсион тарзда.
Шубҳасиз, юқорида санаб ўтилган тамойиллар рўйхатини давом эттириш мумкин (гарчи, илмий конферентсиялардан биридаги муҳокамада таъкидланганидек, "...учтадан ортиқ тамойиллар аллақачон принтсипиал жиҳатдан йўқ"). Шунга қарамай , ушбу тамойилларнинг моҳиятидан келиб чиқадиган асосий хулоса қуйидагилардан иборат. Замонавий ахборот хавфсизлиги тизими (ИПС) - бу ҳимоя объекти - корхона (ташкилот) ахборот тизимидан ажралмас бўлган ва унинг ташқи муҳитда нормал ва барқарор ишлашини таъминлаш учун мўлжалланган, мураккаб, динамик, ривожланаётган инсон-машина тизими. мумкин бўлган ички ва ташқи таҳдидлар. Ушбу таҳдидлар сезиларли ноаниқлик билан тавсифланади, бу уларни тавсифлаш учун фойдаланишни, шунингдек, ахборот хавфсизлиги тизимида ушбу таҳдидларга, математик моделларга ва сунъий интеллект усулларига мос келадиган тегишли қарорлар қабул қилиш алгоритмларини қуришни талаб қилади. Моделлар, усуллар ва алгоритмларни амалга оширишнинг ўзига хослиги таҳдидларнинг табиати , ахборотни ҳимоя қилиш бўйича ҳал қилиниши керак бўлган вазифаларнинг ўзига хос хусусиятлари ва АТ хавфсизлиги даражасига қўйиладиган талаблар билан белгиланади.