1-Ma`ruza. Mavzu: Metallmaslar. Vodorod. Suv. Reja. Metallmaslarning davriy jadvalda tutgan o`rni. Metallmaslarning umumiy xossalari

Xrom (VI) oksid CrO₃–to`q qizil kristall modda. Kuchli oksidlovchi, bunda Cr₂O₃ ga aylanadi. Kislotali xossalarga ega. Bu oksidga H₂CrO₄–xromat kislota va H₂Cr₂O₇–dixromat kislotalar muvofiq keladi.

3S + 4CrO₃ = 3SO₂ + 2Cr₂O₃ ; 4CrO₃ = 2Cr₂O₃ + 3O₂

K₂Cr₂O₇ + H₂SO₄ = 2CrO₃↓ + K₂SO₄ + H₂O

CrO₃ + H₂O = H₂CrO₄ 2CrO₃ + H₂O = H₂Cr₂O₇

H₂Cr₂O₇ + H₂O = 2H₂CrO₄

Agar har xil oksidlanish darajasida bo`lgan xromning gidroksidlari Cr(OH)<sub>2</sub>, Cr(OH)<sub>3</sub> va H<sub>2</sub>CrO<sub>4</sub> o`zaro taqqoslansa, quyidagicha xulosa kelib chiqadi: oksidlanish darajalari ortib borishi bilan gidroksidlarning xossalari o`zgarib boradi, ya`ni asos xossalari kamayadi va kislotali xossalari kuchayadi.

Cr(OH)₂ asos xossalarini namoyon qiladi, Cr(OH)₃ amfoter xossalarni namoyon qiladi, H₂CrO₄ esa kislota xossalarini namoyon qiladi.

2CrO₄^2- + 2H⁺ ↔ Cr₂O₇^2- + H₂O Cr₂O₇^2- + 2OH^- ↔ 2CrO₄^2- + H₂O

3SO₂ + K₂Cr₂O₇ + H₂SO₄ = K₂SO₄ + Cr₂(SO₄)₃ + H₂O

2Na[Cr(OH)₄(H₂O)₂] + 3Br₂ + 4NaOH = 2H₂CrO₄ + 6NaBr + 8H₂O

Cr₂(SO₄)₃ + 2KMnO₄ + 7H₂O = K₂Cr₂O₇ + 2Mn(OH)₄ + 3H₂SO₄

3. Temir, olinishi, xossalari, oksidlari, gidroksidlari va tuzlari.

Tabiatda uchrashi. Temir alyuminiydan keyin–tabiatda eng ko`p tarqalgan element. Temirning yer po`stlog`idagi umumiy miqdori 5,1 % ni tashkil etadi. Temir ko`pchilik minerallar tarkibiga kiradi. Uning eng muhim rudalari quyidagilar hisoblanadi: magnitli temirtosh Fe₃O₄, qizil temirtosh Fe₂O₃, qo`ng`ir temirtosh Fe₂O₃•H₂O, pirit FeS₂.

Fizik–kimyoviy xossalari. Temir–yaltiroq kumushrang-oq metall. Zichligi 7,87 g/sm³, suyuqlanish harorati 1539 ⁰C. Temir oson magnitlanadi va magnitsizlanadi. Temir massa sonlari 54, 56, 57 va 58 bo`lgan to`rtta barqaror izotopdan tarkib topgan. Sun`iy yo`l bilan olingan radioaktiv izotoplari ham ishlatiladi.

Temir suyultirilgan sulfat va xlorid kislotalarda eriydi, ya`ni vodorod ionlari ta`sirida oksidlanadi: Fe + 2H⁺ = Fe²⁺ + H₂↑

Temir yuqori haroratda (700-900 ⁰C) suv bug`lari bilan reaksiyaga kirishadi, qattiq qizdirilgan temir sim kislorodda ravshan alanga berib yonib kuyindi–temir (II,III) oksid hosil qiladi:

3Fe + 2O₂ = Fe₃O₄ 3Fe + 4H₂O = Fe₃O₄ + 4H₂↑

Temir isitilganda galogenlar va oltingugurt bilan, yuqori haroratda fosfor, ko`mir, kremniy bilan reaksiyaga kirishadi:

Fe + Cl₂ = FeCl₂ 3Fe + C = Fe₃C

Fe + S = FeS Fe + Si = FeSi