O‘qitish qoidasi o‘qitish prinsiplaridan kelib chiqadi va mantiqiy asosda o‘quv jarayonining amaliy talablarini aks ettiradi.
Masalan: «Hamma ko‘rgazma qurollarini birdaniga ilma, balki har birini o‘z vaqtida, o‘rni bilan ko‘rsat» ko‘rsatmalilik prinsipida bu qoida hisoblanadi.
Shunday qilib, o‘qitish prinsiplari deb, maktabdagi o‘quv ishlarining mazmunini, tashkil etish shakllari va metodlarini belgilab beruvchi asosiy talablarni tushunamiz.
II. Ilmiylik, sistemalilik va izchillik prinsiplari
O‘qitishdagi ilmiylik prinsipi ilmiy bilimlarni ishlab chiqarishda, boshqaruvda, turmush va madaniy sohada qo‘llash kengayib borayotgan hozirgi vaqtda alohida ahamiyat kasb etmoqda.
Fanda generalizatsiya yoki yiriklashtirish jarayoni kechyapti. Masalan, materiallarni dalillargagina tayanib tushuntirish nazariy asoslarga suyanib tushuntirishga qaraganda keraksiz bo‘lib qolyapti.
Buning ustiga, bolalar bilish qobiliyatlarining ortib borishi nafaqat nazariy bilimlar rolining ortishiga sabab bo‘lyapti, balki bunday materiallarni berish bolalar yoshlarini orqaga surish, ya’ni katta yoshdan, o‘rta yoshga, undan kichik yoshdagi bolalarga qarab surishni taqozo etyapti.
Ilmiylik prinsipi asosida boshlang‘ich sinflarda ta’limning nazariy jihatdan kuchaytirilishiga e’tibor qaratilmoqda. SHunga ko‘ra, bolalarning mustaqilligi ortib bormoqda, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini qo‘zg‘atadigan va faollashtiradigan o‘qitish metodlari va usullari tizimini qo‘llash talab etilmoqda.
Ilmiylik prinsipi o‘rta maktablarda o‘qitilayotgan barcha fanlarning tuzilishi va mazmunini qayta ko‘rib chiqishni talab qilyapti. Ta’lim mazmunidagi etakchi fikrlarni, shu yoshdagi o‘quvchilar tushuna oladigan g‘oyalarni aniqlash, ularni ilgari surishni taqozo etmoqda.
Ilmiylik prinsipi - fanni egallash, haqiqatni anglab etishgina emas, balki bilishning metod va usullarini egallash hamdir. SHuningdek, ushbu prinsip o‘quvchilarni ilmiy metodlar bilan ishlashga, tadqiqotlar o‘tkazishga o‘rgatishni ham maqsad qilib qo‘yadi. Lekin bu borada hali echilmagan muammolar ham mavjud. Jumladan, ayrim fanlar dastur va darsliklarini tuzishdagi o‘zaro bog‘liqlik, integratsion jarayonlar hali ham to‘laligicha hal etilmagan.
O‘qitishda ilmiylik tizimsiz (sistemasiz) mumkin emas. Har bir fan o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lib, u maktab ta’limiga shundayligicha o‘tkazilmaydi.
Har bir fanning o‘zida katta hajmdagi mavhum material - turli gipoteza, ilmiy nazariyalar, qarama-qarshi fikrlar mavjud. Maktabda esa aniq, ma’lum bir tartibdagi, fanda isbotlangan bilimlar berib boriladi.
Didaktik tizim ilmiy tizimdan shunisi bilan xarakterlanadiki, u fan tizimini aynan takrorlamaydi, balki unga xos bo‘lgan mantiq va bilimlar tizimini saqlaydi. YA’ni oldingi egallangan bilim keyingisiga yo‘l, ko‘prik bo‘lib xizmat qiladi, ilmiy tushunchalar bilan umumiy qonuniyatlar o‘rtasidagi ichki aloqa ochib beriladi.
SHunga ko‘ra, predmet bo‘yicha, bilimlar tizimi, yillar davomida o‘quv materiallarining joylashuvi o‘quvchilarning rivojlanib borayotgan psixologik xususiyatlari va imkoniyatlariga mos kelishi shart.
Tizimlilik (sistemalilik) materiallar joylashuvining mantiqiy izchilligini ham ta’minlashi shart.
Do'stlaringiz bilan baham: |
