1-ma’ruza: Nanofizika asoslari Reja: Mikro va nanoelektronika mikrotexnologiya asoslari

Bir bor ekan, bir yo‘q ekan 

Bu  iborada  tinish  belgilari  bo‘lmasa  ham  uning  ma’nosi  va  mantiqi  bizga 

tushinarli, iboradagi birinchi harfni olib tashlasak va uni yana tripletlar bilan o‘qisak, 

unda hech qanday ma’nosiz narsa kelib chiqadi: 

Rbi obr neka ibr o‘yq kena 

---

Huddi shunday genetik ma’nosiz narsa gendan bir nukleotid tushib qolganda 

ham paydo bo‘ladi. Bunday buzilgan gendan o‘tgan oqsil organizmda jiddiy genetik 

kasalliklarni  keltirib  chiqarishi  mumkin  (Daun  kasalligi,  qandli  diabet,  mushak 

distrofiyasi va boshqalar). DNK informatsion matritsasidagi bunday xato shu oqsilni 

sintezlash vaqtida qaytaraliveradi. Huddi kitob yoki gazeta nashr ettirilayotganda, 

matritsadagi xato qaytarilavergani kabi. 

Barcha  oqsillar  sintezi  uchun  matritsa  bo‘lgan  DNK  molekulasining  o‘zi  

sintezlash  jarayonida  ishtirok  etmaydi.  U  faqatgina  genetik  ma’lumotlarni 

tashuvchidir. 

Oqsil sintezida uning tuzilishi haqidagi ma’lumot avval DNKdan  ribosoma 

molekulasiga  –  oqsil  ishlab  chiqaruvchi  o‘ziga  xos  fabrikaga  yetkaziladi. Bunday 

ma’lumotlarni  ko‘chirish  tashuvchi  informatsion  RNK  (t-  RNK,  t-  ribonuklein 

kislotasi) molekulasi yordamida amalga oshiriladi, u DNKning bir qismining aniq 

nushasi, oynadagi aksidir. I-RNK esa DNK molekulasi bir ipi bilan komplementar 

bo‘lgan bir zanjirli spiral.  

DNKdan  RNKga  genetik  ma’lumotlarni  nusxalash  jarayoni  transkripsiya 

(lotin  “transcriptio”  –  ko‘chirib  yozish)  deb  ataladi.  Ko‘chirib  yozish  jarayonida 

maxsus ferment – polimeraza DNK bo‘ylab harakatlanib ketma-ket ravishda uning 

nukleotidlarini o‘qiydi va komplementarlik prinsipi bo‘yicha I-RNK zanjirini hosil 

qiladi, ya’ni DNK dan u yoki bu gen “chizma”sini oladi.  

Har bir gendan xoxlagan sondagi RNK nusxalarini olish mumkin. Shunday 

qilib, oqsil sintezi jarayonida I-RNK perfokarta rolini bajaradi, unga aniq bir oqsil 

qurilishi “dasturi” yozilgan bo‘ladi.