1-ma`ruza. Ta’limda raqamli texnologiyalar fanining predmeti, maqsadi va vazifalari Mavzu rejasi

Axborot texnologiyalari axborotlarni yigish, saklash, uzatish, kayta ishlash usul va vositalari 
majmuidir. 
Axborot texnologiyasining vujudga kelishi va rivojlanishini belgilovchi ichki va 
tashki omillar mavjud bulib, ularni kuyidagicha tavsiflash mumkin: 

---

Ichki omillar — bu axborotlarning paydo bulishi (yaratilishi), turlari. xossalari, axborotlar 
bilan turli amallarni bajarish, ularni jamlash, uzatish, saklash va x.k. 
Tashki omillar — bu axborot texnologiyasining texnika-uskunaviy vositalari orkali axborotlar 
bilan turli vazifalarni amalga oshirishni bildiradi.
Axborot texnologiyasining mazmunini kuyidagi oddiy bir misol bilan tushuntirishga xarakat 
kilamiz. Siz biror ma`lumot xakida boshka bir viloyat (respublika, kit`a)da yashovchi urtogingiz 
bilan fikr almashmokchisiz, deylik. Buni turli yullar orkali amalga oshirishingiz mumkin. Siz 
urtogingizga uz fikringizni (uz navbatida, urtogingiz xam sizga javoban) kuyidagi usullar orkali 
etkazishingiz mumkin: 
1) aloka bulimi orkali (yozma ravishda); 
2) telefon tarmoklari orkali (ogzaki); 
3) zamonaviy telekommunikatsiya vositalari orkali. 
xayotiy tajriba shuni kursatadiki, bu usullardan foydalanish natijalari turlicha buladi va 
natijalarga karab, kaysi usuldan foydalanishni uzingiz belgilab olasiz. 
Bozor iktisodiyoti sharoitida, albatta, biror yumushni bajarishdan oldin uni amalga 
oshirish uchun ketadigan mablaglarni chamalab kurishingiz lozim, aks xolda uni amalga oshira 
olmasligingiz mumkin. Albatta, yukorida kursatilgan usullardan foydalanish uzatilayotgan 
axborot mazmuni va moxiyatiga boglik. 
Pirovardida, uzingiz uchun iktisodiy jixatdan eng arzon (xech bulmaganda arzonrogi) va 
sifati yukori bulgan usulni belgilab olasiz. 
Axborotni uzatish usullariga kelsak, 1- va 2-bandda kursatilgan usullar bilan 
yoshligingizdayok tanishib olgansiz va undan foydalanishni yaxshi bilasiz. Zamonaviy 
telekommunikatsiya vositalaridan foydalanish esa ular bilan mulokot kunikma va malakalariga 
boglik. Shuning uchun, dastlab zamonaviy telekommunikatsiya vositalarining uzi nimaligini 
bilib olishingiz kerak.
Zamonaviy telekommunikatsiya vositalari imkoniyatlari juda keng tizim bulib, unga 
Informatika va xisoblash texnikasi asoslari fanidan ma`lum bulgan komp`yuter, mul`timedia 
vositalari, komp`yuter tarmoklari, Internet, intranet kabi tushunchalardan tashkari kator yangi 
tushunchalar xam kiradi. Bularga axborot tizimlari, axborot tizimlarini boshkarish, axborotlarni 
uzatish tizimlari, ma`lumotlar ombori, ma`lumotlar omborini boshkarish tizimi, bilimlar ombori 
kabilar kiradi. 
XX asrning 90-yillaridan boshlab axborotlashtirish soxasi keskin rivojlanib ketdi. Bizning 
asrimiz, ya`ni XXI asrni axborotlashtirish va kommunikatsiya asri deb bejiz atashmaydi. Ax-
borotlashtirish nima va uning vazifalariga nimalar kiradi, uning asosiy xususiyatlari kanday, 
degan savollar xozirgi zamon jamiyatidagi xar bir fukaroni kiziktirishi tabiiy. Chunki inson 
faoliyatini axborotsiz tasavvur kilish kiyin. 
Xozirgi kunda xar bir tashkilot, ukuv muassasasi, firma va ishlab chikarishning barcha 
soxalarida raxbar va xodimlar faoliyatining samaradorligini oshirish maksadida boshkaruv 
jarayonlarini ma`lum darajada avtomatlashtirishga oid muammolarni echish bilan shugullanadi. 
Bunda ular maxsus firmalarning mutaxassislari bilan uchrashadi, ularning faoliyati bilan 
yakindan tanishadi, ular ishlab chikaradigan maxsulotlarni kuradi va pirovardida uzida 
avtomatlashtirish uchun kerak buladigan texnik jixozlarni xarid kiladi. Albatta, tashkilotlarga 
urnatilgan avtomatlashtirish jixozlari yildan-yilga yangilanib, texnik jixatdan takomillashtirib 
boriladi. 
XX asrning sunggi un yili mobaynida axborotlar bilan ishlash va axborotlashtirish juda 
rivojlandi. Bunga sabab shundaki, kundalik turmushda axborotlar, ularni kayta ishlash va 

---

uzatishning axamiyati ortib bormokda. Bu esa, uz navbatida jamiyatning xar bir a`zosidan 
axborotlashtirish va axborot texnologiyalari sirlarini, uning koida va konuniyatlarini mukammal 
bilishni takozo etadi. 
Respublikamiz 
mustakillikka 
erishganidan 
sung, 
axborotlashtirish 
va 
axborot 
texnolgiyalaridan foydalanish yunalishida katta tadbirlar amalga oshirildi. Xukumatimiz 
tomonidan kabul kilingan Ta`lim tugrisidagi konunda bu dasturning tub moxiyati bayon 
etilgan. Shuningdek, sunggi 5—6 yil ichida bu soxada kabul kilingan kator xujjatlar 
axborotlashgan jamiyatni kurish eng oliy insoniy orzu-niyatga aylanganligidan dalolat beradi.
Axborot texnologiyasi fani axborotlarni jamlash, sakklash, uzatish va shu jarayonlarni amalga 
oshiruvchi barcha texnik vositalarni ishlatishni urgatuvchi fan. 
Kundalik turmushda turli kurinishdagi axborotlar masalan, matnli, grafikli, jadvalli, 
ovozli (audio), rasmli, video va 
Boshka axborotlar bilan ishlashga tugri keladi. xar bir turdagi axborot bilan ishlash (yigish, 
saklash va x.k.) uchun xar xil texnik xarakteristikalarga ega bulgan axborot kurilmalari kerak 
buladi. 
Mikroelektronika ishlab chikarish texnologiyasining rivojlanishi va uta kuchli protsessorli 
komp`yuterlarning yaratilishi axborotlarni kayta ishlash imkoniyatlarini kengaytirmokda. 
Interfeys komp`yuterning imkoniyatlarini kengaytiruvchi kurilma bulib, uning asosiy 
vazifasi tashki kurilmalardan kiritiladigan ma`lumot (signal)larni komp`yuterda kayta ishlash 
uchun kulay xolga keltirishdan iborat. 
Xozirgi kunda ta`lim soxasida ukitishni avtomatlashtirishga katta e`tibor berilmokda, 
chunki zamonaviy ukitish texnologiyalaridan dars jarayonida foydalanish katta ijobiy natijalar 
beradi. Ukitishni avtomatlashtirish (axborotlashtirish) yoki axborot texnologiyalaridan 
foydalanish dasturiga kuyidagilarni kiritish mumkin: 
a) ta`lim tizimining barcha pogonalarida axborotlashtirishning etakchi buginligini ta`minlash; 
b) barcha soxalar buyicha bilim berishda axborotlashtirishni rivojlantirishni loyixalash va 
yaratish (monitoring), resurs markaz tizimi; 
v) axborotlashtirish soxalarida me`yoriy bazalarni yaratish (koordinatsiyalar, metodlar, ilmiy-
metodik birlashmalar va x.k.); 
g) texnik ta`minotni — komp`yuterlar, axborot texnologiyasining boshka kurilmalari 
(fotoapparatdan mikroskopgacha), ularga xizmat kursatish uchun kerakli materiallarni yaratish; 
d) telekommunikatsiya (xavo orkali, erning sun`iy yuldoshlari va boshka aloka kanallari) 
tarmoklari; 
e) ta`minot resurslari (dasturiy ta`minot, internetdagi axborotlar majmui, ma`lumotnomalar va 
x.k.). 
Axborot texnologiyasidan foydalanish va uni biror-bir soxaga tatbik, etish uz ichiga kator 
vazifalarni oladi. +uyida axborotlashgan faoliyat ob`ektlari xakida gap yuritamiz. 
Bunday ob`ektlarga sonlar (ulchash va modellashtirish natijalari), matnlar, tasviriy 
axborotning statistik va dinamik ifodalari, rasmlar, chizmalar va annimatsiyalar, ovozli obrazlar 
(yozilgan ovoz, musika va boshkalar) kiradi. 
Foydalanuvchining mustakil va ongli ravishda olib boradigan faoliyatiga axborot ob`ektlarini 
yaratish, kerakli axborot ob`ektlarini izlash, axborotlarni yigish, taxlil kilish va ajratib olish, 
tashkillashtirish, kerakli kurinishda tasvirlash, axborot ob`ektlarini (matn, suxbat, rasm, uyin va 
boshka kurinishda) uzatish, modellashtirish, loyixalash, ob`ektlarni rejalashtirish va boshkalar 
kiradi. 

---

Axborot texnologiyasi modellari muayyan amallarni ongli va rejali amalga oshirishda 
uzlashtiriladi. Bu jarayon kuyidagilarni uz ichiga oladi: 
- komp`yuter, shuningdek, printer, modem, mikrofon va ovoz eshittirish kurilmasi, skaner, 
rakamli videokamera, mul`timedia proektori, chizish plansheti, musikali klaviatura kabilar 
xamda ularning dasturiy ta`minoti; 
- uskunaviy dasturiy ta`minot; 
- virtual matn konstruktorlari, mul`tiplikatsiyalar, musikalar, fizik modellar, geografik 
xaritalar, ekran protsessorlari va x.k.; 
- axborotlar majmui — ma`lumotnomalar, entsiklopediyalar, virtual muzeylar va x.k.; 
- texnik kunikmalar trenajyorlari (tugmachalar majmuidan tugmachalarga karamasdan 
ma`lumot kiritish, dasturiy vositalarni dastlabki uzlashtirish va x.k.) 
Ushbu mavzu utilganidan sung talabalar Informatika fanining ta`rifi va kullanish soxalari 
bilan tanishib chikadilar. Shu bilan birga mavzuda Informatika soxasining respublikamiz xalk 
xujaligida tutgan urni yoritilgan. Informatika soxasining asosiy resursi bulib xisoblangan -