1-ma’ruza: texnologiya fanini o’qitish metodikasi fani vazifasi reja: Texnologiya fanini o’qitish metodikasi fanining mazmuni, fanning oldiga qoyilgan maqsad va vazifalar. «Ta`lim to’g`risidagi»

Amalga oshirish bosqichlari: 
1-bosqich: 1997-2001 yillar 
2-bosqich: 2001-2005 yillar 

---

3-bosqich: 2005 va undan keyingi yillar 
Kadrlar 
tayyorlash 
milliy 
modelining 
asosiy 
tarkibiy 
qismlari 
quyidagilardan iboratdir: 
shaxs — kadrlar tayyorlash tizimining bosh subyekti va obyekti, ta’lim 
sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchi;
davlat va jamiyat — ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini 
tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash va ularni 
qabul qilib olishning kafillari; 
uzluksiz ta’lim malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi 
bo‘lib, ta’limning barcha turlarini, davlat ta’lim standartlarini, kadrlar tayyorlash 
tizimi tuzilmasi va uning faoliyat ko‘rsatish muhitini o‘z ichiga oladi; 
fan yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi, 
ilg‘or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiquvchi; 
ishlab chiqarish kadrlarga bo‘lgan ehtiyojni, shuningdek ularning 
tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qo‘yiladigan talablarni belgilovchi asosiy 
buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliya va moddiy-texnika jihatidan 
ta’minlash jarayonining qatnashchisi.
Mehnat tarbiyasi- tarbiyaning muhim turi, shaxsni shakllantirishning zarur 
shartlaridan biri bo’lgan pedagogik jarayon. Mehnat tarbiyasi kishidan ijtimoiy 
foydali mehnatga ichki ehtiyoj, institutizom, batartiblik, tashkilotchilik, 
tashabbuskorlik, ishchanlik, ishning ko’zini bilish singari sifatlarni qaror 
toptirishga xizmat qiladi. Mehnat inson ehtiyojlarini qondirishning birinchi va 
asosiy vositasi bo’lganligi uchun ham mehnat tarbiyasi tarbiyaning boshqa hamma 
turlaridan oldin paydo bo’lgan. 

Mehnat tarbiyasi g’oyat keng falsafiy-pedagogik kategoriya bo’lib, "mehnat 
ta’limi", "kasbga yo’naltirish", "politexnik ta’lim", "kasb ta’limi" singari 
tushunchalarni o’z ichiga oladi. Mehnat tarbiyasi berish hamma zamonlarda ham 
jamiyat taraqqiyotining asosi, yoshlarni hayotga tayyorlashning eng muhim 
vositasi bo’lib kelgan. Shuning uchun ham barcha ilohiy kitoblar va hamma 
mutafakkirlar tomonidan yaratilgan bitiklarda mehnat tarbiyasiga katta e’tibor 

---

berilgan. Lekin ularga materialist (moddiyunchi)lardan farqli tarzda mehnat 
tarbiyasi deyilganda faqat jismoniy mehnatga doir ko’nikma va malakalarni 
shakllantirish ko’zda tutilmagan. Mehnat tarbiyasi, avvalo, oilada bola o’zini 
anglay boshlashi bilannoq amalga oshirila boradi. Jumladan, chaqaloklar go’daklik 
bosqichiga o’tishlari bilanoq, ularga dastlabki mehnat tarbiyasi berila boshlanadi. 
Shunday qilinmasa, bola faqat iste’molchiga aylanib qoladi va natijada u noshud 
va yalqovgina emas, ma’naviyati kemtik shaxs ham bo’lib shakllanishi mumkin. 

Bolalarga mehnat tarbiyasi berishda bog’cha, maktab singari ijtimoiy 
pedagogik muassasalar katta o’rin tutadi. Chunki bu muassasalarda mehnat 
tarbiyasi ilmiy asosda tegishli mutaxassislar tomonidan uyushtiriladi. Mehnat 
tarbiyasini tashkil etishdagi asosiy jihat shundaki, u bolalarning yosh xususiyatlari, 
ruhiy, aqliy va jismoniy imkoniyatlariga muvofiq bo’lishi lozim. Bolaning 
imkoniyatlaridan yengil mehnat tarbiyasi ularni zeriktirgani kabi ularning 
imkoniyatlaridan og’ir topshiriqlar bolalarni bezdirishi mumkin. Mehnat 
tarbiyasini amalga oshirishda tizimlilik va institutizom bo’lishiga qat’iy amal 
qilinishi joiz. Aks holda, har qanday qobiliyatli bola ham yetarlicha mehnat 
tarbiyasi ololmasligi mumkin. Mehnat tarbiyasi uchun maktab davri eng qulay 
fursatdir. Birinchi navbatda, o’qish jarayonining o’zi og’ir akdiyjismoniy 
mehnatdir. Maktabga o’z vaqtida kelib-ketish, o’qish-yozishni o’rganish, berilgan 
bilimlarni egallash uchun o’quvchilarga mehnat tarbiyasi berilgan bo’lishi kerak. 
Chunki o’quv topshiriqlarini bajarish, dars o’zlashtirish, o’tilganlarni takrorlash, 
yozma ishlar bajarish, kerakli matnlarni yodlash, ko’chirmalar olish, lug’atlar bilan 
ishlay olishi uchun o’quvchi muayyan institutizomga rioya etishi, tashkilotchilik 
qobiliyati va ishchanlik xususiyatiga ega bo’lishi, ishning ko’zini bilishi kerak. 
Mehnat tarbiyasida, avval aytilganidek, mehnat ta’limi va kasbga yo’naltirish 
jarayonlarining ham o’rni katta. Chunki bu jarayonlarda o’quvchilar bevosita 
tegishli mehnat ko’nikmalarini egallash va ularni mustaqil ravishda qo’llash 
bosqichini o’taydilar. Shuningdek, ular bu asnoda qaysi bir mehnat yo’nalishi 
o’ziga muvofiqroq ekanligini bilib oladilar. Shuning uchun ham mehnat ta’limi 

---

imkon qadar xilma-xil bo’lishi hamda o’quvchilarning aqliy, jismoniy 
imkoniyatlari va jinsiy xususiyatlariga muvofiq kelishi zarur. 

O’zbekiston Respublikasining "Ta’lim to’g’risida"gi qonuni va Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi (1997 y. 29 avgust)ga muvofiq, o’rta maxsus ta’lim 
bosqichining majburiy bo’lganligi o’zbek o’quvchilariga mehnat tarbiyasi berishda 
alohida ahamiyat kasb etadi. Chunki, bu bosqich to’liq kasbga yo’naltirilgan 
bo’lib, kasbhunar kollejlari o’quvchilari bevosita o’zlari tanlagan kasblarga doir 
ko’nikma va malakalar shakllantirsalar, akademik litsey o’quvchilari kelajakda 
egallaydigan kasblarning nazariy asoslarini o’zlashtiradilar. Oliy ta’limning 
bakalavriat va magistratura bosqichlarida mehnat tarbiyasi bevosita kasb ta’limi 
bilan qo’shib amalga oshiriladi. Mehnat tarbiyasi berishda o’quvchilarning bo’sh 
vaqtidan to’g’ri foydalanish ham muhim ahamiyatga ega. Bolalarning o’quv 
rejasida ko’zda tutilgan, mehnat amaliyotini o’tashlarini to’g’ri tashkil etish, ularni 
bolalar, o’smirlar ijodiyoti saroylari, uylari, klublari va markazlari qoshidagi 
to’garaklarga ko’proq jalb qilish yosh avlodning komil shaxslar sifatida 
shakllanishida muhim ahamiyat kasb etadi. 

Inson-hayot tarizi bugungi kundagi ko’rinishiga yetib kelguncha qanchadan-
qancha mashaqatli mexnat qilishlariga to’iri kelganini qadimdan qolgan yozma 
manbalardan bizga va kelajak avlodlarga ham yetib borish lozim bo’lgan 
darajadagi qadimiy va qadirli ma’lumotlarki ularni ko’z qorachig’imizdak assrab 
avaylamog’imiz lozmdir. Bunday ma’lumotlarni qaytadan tiklab olish mumkun 
emesku. Ajdodlarimiz merosi va xalq qadriyatlarida bolalarni mehnat bilan xalol 
yashash, hunar o’rganish lozimligi ustuvor ekanligi ko’rsatilgan. Abu Nasr Farobiy 
o’zining “Fozil odamlar shahri” asarida “Kasb – hunarni ish tajribada intilish va 
g’ayrat bilan o’z vujudlariga singdirganlaridan so’ng ularni asta – sekin egallay 
boradilar”
1
kabi taolimotni ilgari surgan. Bunday g’oyalar, taolimotlar Abu Rayhon 
Beruniyning “Mineralogiya”, “Geodeziya”, Ahmad Yugnakiyning “Hibatul 
haqoyiq”, Yusuf Xos Xojibning “Qutadg’u bilig” kabi asarlarida alohida o’rin 
egallagan. Bunday asarlar adabiy – tarixiy, madaniy – maorifiy merosimizda juda 
ko’plab mavjuddir.

---


Mehnat tarbiyas xaqida judayam ko’plab to’giri va aniq fikirlarni 
olimlarimiz va shoirlarimiz bizga mos bo’lib qolgan marifiy asarlardan o’rnak 
bo’lsak bo’ladiganlari judayam ko’plab topiladi. Ulardan yaona biri bu Abu 
Rayxon Beruniydir “Insonning xa’lol mehnati qilish va kasb hunar egallashi tufayli 
aqil zakovati qobilyat. Qudratini oshirib borishga ishonadi. Bu biln u 
mehnatsevarlik o’z kasbini ardoqlash fazilatini g’oyatda qadirlaydi. Mutafakirlar 
quydagilar fikir-larni taxsinga loyiqdir “Xar bir insonni qadir-qimmati o’z ishini 
qoyil qilib baiarishida” deb takidlaydi. U yana shunda deydi asalarilar ham o’zi 
sog’lom bo’lib ishlolmay asalni bekorga yeb yotadiganlarni oldirib tashlaydilar 
deydi”.

Yana bir atoqli marifatparvar shoir va mutafakir inson bu Yusuf Xos Xojib 
o’z bolalarning mehnat qilishga o’rgatmasa bu bilan ularning kelgusida naloyiq 
hatti harakatlar qilishiga tog’iridan to’g’iri aytib bo’lmaydi, ota-onalarni qatiy 
qoralaydi. “Kimki og’li yoki qizni taltaytirib yuborgan bolsa buning uchun oxirida 
qattiq yig’laydi xar bir ota-ona oz farzandiga yaxshidan xunar orgatishi kerakligini 
qayta-qayta uqtiradi” deb o’z asarlarida takidlab o’tganlar.

Pedagog-shoir hamza hakimzoda Niyoziy yoshlikdan ilim olishning 
ahamiyati haqida gapirar ekan O’qish “Kitobi” Qalam kabi sherlardan ilimni 
mehnatsiz egallab bolmasligini tog’risidagi g’oyani ilgari suradi.

Hunarmandlar tarixini tahlil qilish shuni ko’rsatmoqdaki, har bir hunarmand 
o’z farzandlaridan tashqari, hech qanday haq talab qilmay, 5 – 6 shogirdni 
tarbiyalab, hunar o’rgatgan. Ustoz – shogirdchilik ancha rivojlangan. Ustoz 
shogirdiga mehnat qilishni, boshlagan ishini oxiriga yetkazishni, ishni nafis va 
sifatli qilib bajarishni va odobli bo’lishni o’rgatgan, ayniqsa, shogirdlariga o’z 
mahsulotini bozorgir bo’lishiga eotibor berishni, mehnati bilan g’ururlanish 
xislatlarini tarbiyalashga eotibor qaratgan. Shogird hunarini to’liq o’zlashtira 
borgani sari ustoz o’z shogirdiga zaruriy asbob – uskunalarni hozirlab, ularga “oq 
fotiha” berib, mustaqil ishlashga yo’naltirgan. U yoshlarga kelajakda orzulariga 
yetishishi ilim-fanni egalashi uchun yoshlikdan mehnat qilish zarurligini 
takidlaydi. Mutafakirning takidlagani judayam to’g’iri va xozirgi kunda yurtimizda 

---

shunga amal qilgan holda yosh avlodni o’zlarida bo’lgan iqtidorlarini nomoyish 
qilishi uchun ko’plab imkoniytlar yaratilmoqda axir iqtidorni yuzaga chiqishi 
uchun ham ularni orab turgan insonlardan judayam qattiq mehnat talab qiladi. 
Mexnat inson fiklovchi hussisiyatiga ega mavjudodligini isbotlovchi u o’zining 
ongi isbotlab oladigan shaxsdir. 

O’rta Osiyoda yoshlarga mehnat ta`limi berishning yo’lga qoyilishi. Sharq 
mutafakkirlarining pedagogik g’oyalar uzoq o’tmishga borib taqaladi. O’rta 
Osiyodan o’tgan qadimiy buyuk ipak yo’li Xitoy, Vizantiya, Hindiston shaharlari 
bilan bog’lanib, madaniyat va sanoatni rivojlantirishga, ilmga bo’lgan qiziqishga 
alohida e`tibor berishni taqozo etadi. 
