1-ma’ruza til ijtimoiy, doim oʻzgarib, rivojlanib turuvchi hodisadir

dastlabki til fikrlovchi inson shakllangan paytda, shunday inson paydo 
bo‘lishi mumkin bo‘lgan joyda va insonlarning bir-birlariga nimanidir 
aytish istagi yuzaga kelganligi uchun paydo bo‘lgan.
Dastlabki tilning paydo bo‘lishi to‘g‘risida aniq moddiy dalillarning 
yo‘qligi bir qancha farazlarning (ba’zi manbalarda nazariya ham deyiladi) 
yuzaga kelishiga sabab bo‘lgan.
1. Tovushga taqlid nazariyasi qadimgi Yunonistonda antik davrda 
(eramizdan oldingi 1-2 asrlarda) stoiklar degan faylasuflar guruhi tomonidan 
shakllantirilgan bo‘lib,  unga ko‘ra inson tili tabiatdagi turli tovushlarga taqlid 
qilish asosida paydo bo‘lgan emish. Haqiqatan ham, deyarli barcha tillarda 
tovushga taqlid bildiruvchi so‘zlar mavjud. Masalan, o‘zbek tilida taq-tuq, 
shitir-shitir; rus tilida gav-gav (it hurishiga taqlid), kva-kva (qurbaqa ovoziga 
taqlid), ga-ga (o‘rdak ovoziga taqlid) kabi so‘zlar bor va hatto shu so‘zlar 
asosida bir qancha so‘zlar ham yasalgan: shitirlamoq, taqa, kvakayet, gavknul. 
Bu nazariyaning g‘ayri-ilmiy nazariya ekanligi quyidalarda namoyon bo‘ladi:

---

1) tovushga tiqlid so‘zlar barcha tillarda ham juda ozchilikni tashkil etadi 
va lug‘at tarkibidagi boshqa so‘zlarning qanday kelib chiqqanligini bu 
nazariya asoslab bera olmaydi; 
2) mantiqan fikrlaganda, rivojlangan tillarga nisbatan rivojlanmagan 
tillarda bunday so‘zlar ko‘p bo‘lishi kerak edi, vaholanki, tekshirishlar buning 
aksini ko‘rsatadi;
3) qadimgi odamning hali uncha rivojlanmagan hiqildog‘i bunday 
so‘zlarni talaffuz qilishga moslashmagan. 
2. Undov nazariyasi eramizdan oldin yashab o‘tgan Epikur (341-270) 
degan faylasuf tarafdorlari bo‘lmish epikuristlar tomonidan o‘ylab topilgan 
nazariya bo‘lib, unga ko‘ra til insonning his-tuyg‘ularini ifodalaydigan oh, uf, 
dod kabi undov so‘zlar asosida yuzaga kelgan emish. To‘g‘ri, taqlid so‘zlar 
kabi undov so‘zlar ham har bir tilning lug‘at tarkibida mavjud va ular asosida 
ham yangi so‘zlar hosil qilish mumkin: uflamoq, dodlamoq kabi. Bu nazariya 
ham quyidagi kamchliklarga ega:
1) undov so‘zlar ham barcha tillarda juda ozchilikni tashkil etadi va bu 
nazariya ham lug‘at tarkibidagi boshqa so‘zlarning qanday kelib chiqqanligini 
asoslab bera olmaydi; 
2) inson o‘z his-tuyg‘usini yolg‘iz qolganda ham ifodalashi mumkin, 
vaholanki, tilning asosiy vazifasi aloqa-aralashuv vositasi bo‘lishdir. 
3) bu nazariya tilning paydo bo‘lishini ong bilan emas, his-tuyg‘u bilan 
izohlab qo‘ya qoladi.