1 Ma’ruza“Asosiy texnologik jarayon va qurilmalar” faniga kirish Reja: «Jarayon va qurilmalar»

Issiqlik almashinish jarayonlari - bu shunday jarayon­larki, ularda, temperaturasi yuqori jism (yoki muhit) dan temperaturasi past jismga (yoki muhitga) issiklik o‘tadi. Ularga isitish, pasterizatsiya, sterilizatsiya, sovitish, bug‘latish, kondensatsiyalash va boshqalar kiradi. Issiqlik almashinish jarayonlarining tezligi issiqlik o‘tkazish qonunlari bilan aniqlanadi va qo‘yidagi kinetik tenglama orqali ifodalanadi:

bu erda Q - o‘tkazilgan issiqlik miqdori; F - issiqlik almashinish yuzasi; issiklik utkazish koeffitsienta; - termik karshilik; - urtacha temperaturalar farki.
Modda almashinish yoki diffuzion jarayonlar - bu shunday jarayonlarki, bunda konsentratsiyasi yukori fazadan konsentratsiyasi past fazaga turli agregat xolatlarda madda utadi.
Bu jarayonlarga absorbsiya va desorbsiya, xaydash va rektifikatsiya, adsorbsiya, ekstraksiyalash, erish, kristallanish, namlash, kuritish, ion almashinish va boshkalar kiradi.
Madda almashinish jarayonlarning tezligi massa utkazish konunlari bilan aniklanadi va kuyidagi kinetik tenglama orkadi topiladi:

bu erda M — utkazilgan massa mikdori; - jarayonni xarakatga keltiruvchi kuch, urtacha konsentratsiyalar farki; - massa utkazish koeffitsienti; — diffuzion karshiliq
Mexanik jarayonlar — bu shunday jarayonlarki, ularda jismlarning fakat mexanik uzaro ta’sirida utadi. Ularga kattik, sochiluvchan materiallarni maydalash, klassifikatsiyalash (sinflash), presslash, granullash va boshkalar kiradi.
Kimyoviy va biokimyoviy jarayonlar - bu shunday jara­yonlarki, ularda moddalarning kimyoviy tarkibi va xossalari uzgarishi bi­lan xarakterlanadi. Ushbu jarayonlarning tezligi kimyoviy kinetika konunlari bilan aniklanadi va kuyidagi tenglama yordamida ifodalanadi:

bu erda M - kimyoviy jarayon paytida utgan massa mikdori; V - reaktor (kurilma) hajmi; - kimyoviy jarayon tezligi koeffitsienti; — jarayonni xarakatga
keltiruvchi kuch bulib, reaksiyada ishtirok etuvchi moddalar konsentratsiyalarining funksiyasidir.
SHunday kilib, yukorida kurib chikilgan xamma kinetik tenglamalar kuyidagi umumiy kurinishga keltirilishi mumkin:
bu erda I- jarayonni utish tezligi; x — jarayonni xarakatga keltiruvchi kuch, tur-li kattaliklar farki (bosim, temperatura, konsentratsiya); l - utkazuvchanlik ko­effitsienti, biror jarayon uchun skalyar kattalik bulib, karshilikka teskari katta-liq
Turli jarayonlarning tezlik koeffitsientlari asosan material okimlarining xarakat tezligiga bogliq SHuning uchun, xamma kinetik konuniyatlar material okimlarining harakat konunlariga asoslanadi.
Kinetik tenglamalar taxlili jarayonni intensivlashning umumiy prinsiplarini aniklash imkonini beradi. Jarayon tezligini oshirish uchun harakatga keltiruvchi kuchni oshirish va karshilikni kamaytirish keraq
Istalgan jarayon taxlil kilinganda «harakatga keltiruvchi kuch» asosiy omildir.
Jarayonlarning kinetik konuniyatlarini bilish va tutri aniklash turli xildagi kurilmalarning asosiy ulchamlarini topishda asos buladi.