1-маърўза: Кириш

 
(5.7) 
 
bunda V
0 
- t
0
haroratda termoballondagi suyuqlik hajmi; 

- termoballon materiali chiziqli 
kengayishining harorat koeffitsienti; 

- suyuqlik hajmiy kengiyishining koeffitsienti 
(5.7.) tenglamadan ko‟rinadiki, qizdirishda suyuqlik hajmining o‟zgarishi 
haroratning chiziqli funksiyasidan iborat ekan. Shuning uchun suyuqlikli 
termometrlarning shkalasi gazli termometrniki kabi tekis bo‟ladi. 

---

30 
Termometrdagi suyuqlik qaynab ketmasligi uchun undagi boshlang‟ich bosim 
1,47…….1,96 мН/м
2
(15…….50kg/sm
2
) ga Еtkaziladi. 
Atrof-muhit haroratining o‟zgarishidan kelib chiqadigan hatolik suyuqlikli 
termometrlarda gazli termometrlarga qaraganda katta. Bu hatoliklar gazli 
termometrlar uchun hisoblanadigan formulalar yordamida hisoblanadi. Kapillyar 
haroratining o‟zgarishida ayniqsa hatoliklar yuzaga keladi. Shu bilan kapillyarning 
uzunligi katta bo‟lganda kompensatsion qo‟rilmalardan foydalaniladi. 
Unda asosiy kapillyar bilan bir qatorda qushimcha kapillyar ham bor. Uning bir 
uchi termoballon yaqinida ta„mirlab berkitilgan bo‟lib, ikkinchi uchi esa yordamchi 
prujina bilan ulangan. Ikkala kapillyar ikkala prujina ham bir xil xarakteristikaga 
ega. Ikkala prujina bir-biriga teskari yo‟nalishda harakat qiladi. Bu bilan atrof-muhit 
haroratining asbob ko‟rsatishiga ta„siri yo‟qotiladi. Suyuqlikli manometrik 
termometrlarning aniqlik sinfi 1; 1,5 va 2,5. 
 
 
5.4.Kondensatsion manometrik termometrlar. 
 
Manometrik kondensatsion (bug‟-suyuqlikli) termometrlar -50
0
С dan +300
0
С 
gacha haroratlarni o‟lchaydi. Kondensat sifatida freon (SHF2Cl, - 25
0
С ……+80
0
С 
gacha); propilen (S3N6, - 50
0
С ……+60
0
С gacha); xlorid metil (SN3Cl, 0 
……+125
0
С gacha); atseton (S3N6O, 100
0
С ……+200
0
С gacha); etil benzol 
(S8N10, 160
0
С ……+300
0
С gacha) va hokazolar ishlatiladi.
Bu termometrlarning termoballonlari hajmining 2/3 qismi past haroratda 
qaynaydigan suyuqlik bilan to‟ldiriladi. Termometrlarning berk sistemasida doim 
bug‟lanish va kondensatsiyalanishning dinamik muvozanati mavjud. Harorat 
kutarilishi bilan birga bug‟lanish kuchayib, bug‟ning elastikligi o‟sadi, shuning uchun 
kondensatsiyalanish jarayoni kuchayadi. Buning natijasida tuyingan bug‟ ma„lum 
haroratda mos muayyan bosimga erishadi. Bug‟ bosimi harorat o‟zgarishi bilan 
o‟zgarib, kapillyarni to‟ldirgan muhit orqali manometrik naychaga utadi. 
Tuyingan bug‟ bosimining o‟zgarishi harorat o‟zgarishiga proporsional emas, 
shuning uchun kondensatsion termometrning shkalasi notekis chiqadi. Termoballon 
o‟lchamlari kichik (diametri 10-12 mm, uzunligi 80-125 mm). 
Termometr 
sistemasidagi 
bosim 
o‟lchanayotgan haroratning yuqori 
chegarasida 3,5 MN/m2 dan oshmaydi, pastki chegarasida esa bir necha yuz KN/m2 
ni tashkil etadi. Manometrik termometrlar ichida kondensatsion termometrlar eng 
kam kechikishga ega. Aniqlik sinfi – 1,5; 2,5; 4.