1-mashg’ulot mikroskopning

11-rasm.Tripanosomaning tuzilishi (toshbaqa qonidagi) Trypanosoma vittatac
1-kinetoplast; 2-yadro; 3-cho’ziluvchi membrana; 4-xivchin.

Uyqu kasalini keltirib chiqaruvchi tripanosoma yovvoyi hayvonlardan antilopalar qonida yashaydi (12-rasm).

12-rasm. Trypanosomaning rivojlanish sikli

1-tripanosomaning turii xil shakldagi ko’rinishlari; 2-tripanosomani yuqtiruvchisi-se-se pashshasi; 3-tripanosomaning umurtqali xo'jayinlari (odam va antilopalar).

35

Se-Se pashshasi antilopalarning qonini so’rganda parazit pashshaga yuqadi. Pashshalar ichagida tripanosoma bo’yiga bo’linib ko’payadi. Keyinchalik ular pashshaning so’lagiga va undan (suyuqlik bilan) xartumiga o’tadi.
Pashsha odam yoki hayvonlarni chaqqanda tripanosoma qonga o’tadi va jinssiz ko’payishini davom ettiradi. Antilopalar kasallikning tabiiy manbai, tse-tse pashshasi esa kasallik qo’zg’atuvchisining tarqatuvchisi hisoblanadi.
Leyshmaniyalar tuzilishi va boshqa xususiyatlariga ko’ra tripanosomalarga o’xshaydi. Leyshmaniyalar hujayrasining uzunligi 4-7 mkm bo’lib, odam va turli hayvonlarda parazitlik qilib yashaydi (13-rasm).

13-rasm. Leyshmaniya-Leishmania tropicaning rivojlanish sikli

l-Ieyshmaniyaning xivchinsiz yumaloq shakli; 2-leyshmaniyaning xivchinli duksimon shakli; 3-iskabtopar; 4-odam va qum sichqoni.
Leyshmaniyaning ikki xil shakli bo’ladi: xivchinli va xivchinsiz. Leyshmaniyalaming ikki turi odamda parazitlik qiladi. Shulardan tropik leyshmaniya turi odamning yuz, qo’l

36

va oyoqlar terisida parazitlik qilib pendinka, ya'ni pashshaxo’rda kasalligini keltirib chiqaradi.
Tabiatda parazit kemiruvchilar (yumronqoziq, kala- mushlar) va itlarda parazitlik qiladi. Qon so’ruvchi iskabtoparlar hayvonlar qonini so’rganda leyshmaniyani o’ziga yuqtiradi. Iskabtopar pashshasi ichagida leyshma- niyaning bo’linish orqali tezlikda ko’payishi natijasida xivchinli individlar hosil bo’ladi.
Iskabtoparlar leyshmaniyani odamlarga yuqtiradi. Bundan tashqari patogen xivchinlilaming lyambliya va trixomonada kabi turlari ham odam va hayvonlarda parazitlik qiladi.
Ishning bajarilishi: tripanosomali preparatlarning ustiga bir tomchi yog’och (kedr) yog’i tomizib, mikroskopning imersion ob'ektivi (90x) yordamida ob'ektni topib, uning tuzilishini o’rganing. Preparatda tripanosoma- ning tanasi, undagi xivchin, yadro va to’lqinsimon pardani ko’rish mumkin. Leyshmaniyalami ham xuddi shu usulda o’rganing.
Topshiriqlarga javob bering va bilimingizni baholang
1. Qaysi sodda hayvonda xivchinlar bo’ladi? A.Foraminiferada; B. Leyshmaniyada; S. Tufyelka da; D.Koksidiyada;
2. “Pashshaxo’rda” yarasini keltirib chiqaruvchi xivchinlini ko’rsating?
A.Leyshmaniya; B.Tripanazoma; S.Lyambliya; D.Trixo- monas;
3. Uyqu kasalligini qo’zg’atuvchi xivchinlilar? A.Trypanosoma gambiense; B.Ceratium hirudinella; S.Euglena viridis; D. Nostiluca miliaris;
4. Quyidagi parazit sodda hayvonning qaysi biri tabiiy manbali kasalliklami vujudga keltiradi? A.Tripanosomalar; B.Parazit amyobalar; S.Gregarinalar;
37



D. Parazit infuzoriyalar;
5. Uyqu kasali tripanasomasi tabiatda qaysi hayvoniaming qonida uchraydi?
A.Sichqon; B. Antilopa; S. Otlar; D. Jirafa;
6. Tripanasoma parazitini tabiatda tarqatuvchisini aniqlang? A.Uy pashshasi; B. Iskabtopar; S. Se-Se pashshasi; D. So’- nalar;
7. «Suv og’rig’i» kasalligini keltiruvchi parazitni aniqlang? A.Trypanasoma evansi; B. Trypanasoma rhodesiese;
S. Trypanasoma vittatac; D. Trypanasoma equiperdum;
8. Qora mollarda parazitlik qiluvchi tripanasomaning tarqatuvchisini aniqlang?
A.Uy pashshasi; B. Iskabtopar; S. Se-Se pashshasi;
D. So’nalar;
9. Hayvonlarda jinsiy aloqa orqali o’tuvchi tripanasomani aniqlang?
A.Trypanasoma evansi; B. Trypanasoma rhodesiese;
S. Trypanasoma vittatac; D. Trypanasoma equiperdum;
10. Otlarda kuyikish kasalligini qo’zg’atuvchi tripanasomani aniqlang?
A.Trypanasoma evansi; B. Trypanasoma rhodesiese;
S. Trypanasoma vittatac; D. Trypanasoma equiperdum;
11. Uyqu kasali tripanasomasi qayerda parazitlik qilib yashaydi?
A.Qon plazmasi va limfa suyuqligi; B. Qon plazmasi va limfa tugunida; S. 0 ’t yoMlari va ichakda; D. Bosh miya va ichaklarda;
12. Odamda leyshmaniyaning necha turi parazitlik qiladi?
A. 4-turi; B. 1-turi; S. 2-turi; D. 3-turi;
13. Tabiatda leyshmaniyalar qanday hayvonlarda parazitlik qiladi?
A.Ot va eshaklarda; B. Kemiruvchi va itlarda; S. Qushlar
38



va itlarda; D. Kemiruvchi va o’txo’r hayvonlarda;
14. Qo’l va oyoq terisida parazitiik qiluvchi leyshmaniyani ayting?
A.Leptomonas davidi; B. Leishmania tropika; S. Phlebo- tomus pappatasii; D. Leishmania donovani;
15. Leyshmaniyaning tabiiy manbaini aniqlang? A.Burgalar; B. Antilopalar; S. Yumronqoziqlar; D. Ot va eshaklar;
16. Kala-azar ichki leyshmaniyaniozni keltirib chiqaruvchi parazitni aniqlang?
A.Leptomonas davidi; B. Leishmania tropika; S. Phlebo- tomus pappata; D. Leishmania donovani;
17. Odamlarning jigari, talog’i va limfa bezlaridagi leyshmaniyani aniqlang?
AXeptomonas davidi; B. Leishmania tropika; S. Phlebo- tomus pappatasii; D. Leishmania donovani;